Szczepienia w ciąży - które warto wykonać i dlaczego mają znaczenie?

Ochrona zdrowia przyszłej mamy to jednocześnie troska o dobro dziecka. Właśnie dlatego planując ciążę lub będąc już w jej trakcie, warto pomyśleć o szczepieniach. Dzięki nim można skutecznie zapobiec chorobom, które – w przypadku kobiet w ciąży – mogą mieć szczególnie ciężki przebieg, a nawet doprowadzić do powikłań u płodu. Zobacz, które szczepienia są zalecane, jak działają i co warto wiedzieć o ich bezpieczeństwie.

Kobieta planująca ciążę powinna ze wzmożoną troską zadbać o odporność, kontrolując swój status względem chorób zakaźnych. Warto sprawdzić w karcie uodpornienia, czy otrzymała niezbędne szczepienia lub w książeczce zdrowia – czy przechodziła konkretne infekcje. Jakie choroby zakaźne są szczególnie groźne w okresie ciąży?

Zanim zajdziesz w ciążę, dobrze jest skonsultować się z lekarzem i przeanalizować swoją historię szczepień. Warto sprawdzić, czy byłaś szczepiona przeciw różyczce, ospie wietrznej, WZW typu B oraz czy co roku przyjmujesz szczepienie przeciw grypie.

W przypadku braku szczepienia lub niepewności, lekarz może zlecić badania poziomu przeciwciał. Jeśli nie wykazujesz odporności, możliwe jest uzupełnienie szczepień. To ważne, ponieważ niektóre infekcje przebiegające łagodnie u osób dorosłych, u kobiet w ciąży mogą prowadzić do poronień lub ciężkich wad wrodzonych.

Do rekomendowanych szczepień przed planowaną ciążą zalicza się te chroniące przed:

• WZW typu „B” (tylko w przypadku kobiet niezaszczepionych wcześniej – 3 dawki, ewentualnie przy niskim poziomie przeciwciał dawka przypominająca),
• ospą wietrzną (jeśli przyszła mama nie przechodziła zakażenia i nie była szczepiona – można zbadać obecność przeciwciał, ponieważ mogła przejść infekcję bezobjawowo, 2 dawki w odstępie 6 tyg.),
• różyczką (jak wyżej, szczepienie MMR – odra, świnka, różyczka, 1-2 dawki),
• grypą (na początku sezonu infekcyjnego, szczepienie co roku traci ważność).

Warto także przejść cały cykl szczepień przeciw COVID-19, ponieważ każda poważniejsza infekcja zwiększa niebezpieczeństwo zaburzeń rozwoju płodu czy utraty ciąży.

Szczepionki MMR (odra, świnka, różyczka) oraz przeciw ospie wietrznej należą do grupy szczepionek żywych. Choć są bezpieczne dla osób zdrowych, w odpowiedniej grupie wiekowej, mogą być niebezpieczne dla rozwijającego się płodu. Dlatego po ich podaniu zaleca się odczekać co najmniej miesiąc przed zajściem w ciążę. Co ważne, osoby z otoczenia ciężarnej mogą być szczepione tymi preparatami, ponieważ nie przenoszą one wirusa na inne osoby.

Zachorowanie na ospę w czasie ciąży, ze względu na obniżoną odporność, przebiega gwałtowniej  i może prowadzić do groźnych powikłań, zarówno u matki, jak i płodu oraz noworodka. U kobiety są to między innymi: zapalenie płuc, mózgu i wątroby, a u płodu ospa wrodzona powodująca wady oczu, kończyn, blizny i zaburzenia neurologiczne. Największe ryzyko dla dziecka występuje między 13 a 20 tygodniem ciąży (po 28 tygodniu nie odnotowano wystąpienia wad wrodzonych płodu w związku z ospą wietrzną ciężarnej) oraz blisko terminu porodu, gdy noworodek o niewykształconej odporności ciężko choruje, co grozi nawet śmiercią.

Różyczka do 16 tygodnia ciąży jest szalenie groźna, w 90% przypadków prowadzi do licznych wad wrodzonych, często także do poronienia lub zgonu płodu, bądź porodu przedwczesnego w kolejnych tygodniach. Zachorowanie po 4 miesiącu ciąży nie stanowi już zagrożenia dla dziecka.

Czy wiesz, że...?
Przeciwciała wytwarzane przez matkę w czasie ciąży mogą chronić dziecko nawet przez pierwsze 6 miesięcy życia – to tak zwana odporność bierna.

Również w czasie trwania ciąży zaleca się kilka dodatkowych szczepień (preparaty zawierające zabite patogeny), aby chronić dziecko po urodzeniu. Swoiste przeciwciała wytworzone przez matkę przechodząc przez łożysko dają maluszkowi odporność wrodzoną nawet przez kilka miesięcy.

Zalecane szczepienia w ciąży:

• krztusiec – obecnie istnieje bezpłatny program ze względu na wzrost zachorowań (błonica, tężec, krztusiec wersja inaktywowana) rekomendowane między 27. a 36. tygodniem ciąży, a w przypadku dużego ryzyka porodu przedwczesnego - po 20 t.c.; chroni dziecko przez pierwsze 3–6 miesięcy życia. Szczepienie dostępne w ramach programu NFZ.
• RSV – rekomendowane od 24. do 36. tygodnia, zwłaszcza u kobiet z ryzykiem porodu przedwczesnego, szczepienie chroni przez 6 miesięcy przed gwałtownym przebiegiem z powikłaniami - noworodki i niemowlęta mają znacznie nasilone objawy infekcji, często wymagają hospitalizacji przez trudności w oddychaniu;
• COVID-19 - najlepiej w II trymestrze ciąży;
• grypa sezonowa - w dowolnym momencie ciąży, w okolicy sezonu infekcyjnego – najskuteczniejsza przed szczytem sezonu.

Przeciwciała wytwarzane przez matkę przedostają się do dziecka także podczas karmienia piersią, chroniąc je przed chorobą lub łagodząc jej objawy.

Różyczka przebyta do 16. tygodnia ciąży to jedna z głównych przyczyn trwałych uszkodzeń płodu – najczęściej prowadzi do głuchoty i ślepoty.

Ciąża to nie moment na ryzyko. Szczepienia to sprawdzony i bezpieczny sposób na zwiększenie odporności organizmu w kluczowym okresie ciąży. Dzięki nim można chronić siebie i dziecko, zanim maluszek będzie zdany na własny system immunologiczny.

W Polsce kobiety w ciąży mają dostęp do bezpłatnych szczepień zalecanych w tym szczególnym okresie. Oto aktualna lista szczepień refundowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia:

• Szczepienie przeciw krztuścowi – dostępne bezpłatnie w przychodniach podstawowej opieki zdrowotnej (POZ) od 15 października 2024 roku. Nie jest wymagana recepta; szczepionkę podaje się między 27. a 36. tygodniem ciąży.

• Szczepienie przeciw grypie – bezpłatne w sezonie 2024/2025. Wymaga recepty na szczepionkę z listy refundacyjnej (np. Influvac Tetra, Vaxigrip Tetra), którą może wystawić lekarz, położna lub pielęgniarka. Szczepienie można zrealizować w POZ lub aptece; w aptece usługa szczepienia może być płatna.

• Szczepienie przeciw RSV – od 1 kwietnia 2025 roku dostępne bezpłatnie dla kobiet w ciąży w ramach refundacji. Wymaga recepty wystawionej przez lekarza, położną lub pielęgniarkę.

• Szczepienie przeciw COVID-19 – dostępne bezpłatnie w punktach szczepień. W przypadku ciąży fizjologicznej kwalifikację przeprowadza lekarz POZ; w przypadku ciąży powikłanej może być konieczna konsultacja ginekologa-położnika.

Wszystkie wymienione szczepienia są dostępne bezpłatnie dla kobiet w ciąży w ramach systemu opieki zdrowotnej w Polsce. W celu uzyskania szczegółowych informacji oraz umówienia się na szczepienie, należy skontaktować się z lekarzem prowadzącym ciążę lub lekarzem POZ.

• Czy szczepienia w ciąży są bezpieczne?

  Tak – większość rekomendowanych szczepień opiera się na inaktywowanych wirusach lub bakteriach, dzięki czemu są bezpieczne dla płodu.

• Czy można szczepić się żywymi szczepionkami w ciąży?

  Nie – szczepionki żywe, jak MMR czy ospa, powinny być przyjęte przed zajściem w ciążę. Zaleca się odczekanie minimum 1 miesiąca.

• Czy można szczepić się przeciw grypie w pierwszym trymestrze?

  Tak, choć najczęściej rekomenduje się przyjęcie szczepienia po 12. tygodniu – ale nie ma przeciwwskazań do wcześniejszej profilaktyki, jeśli trwa sezon infekcyjny.

• Dlaczego szczepi się przeciw krztuścowi w ciąży?

  Noworodki chorują na krztusiec bardzo ciężko – szczepienie matki pozwala przekazać im przeciwciała ochronne.

• Czy szczepienie na COVID-19 wpływa na dziecko?

  Tak – pozytywnie. Matka przekazuje dziecku przeciwciała przez łożysko i mleko, chroniąc je przed ciężkim przebiegiem infekcji.

Stan zdrowia kobiety w czasie przedkoncepcyjnym oraz okołoporodowym ma ogromne znaczenie dla przebiegu ciąży oraz zdrowia nowonarodzonego dziecka. Szczepienia to łatwodostępny, bezpieczny sposób na wsparcie odporności młodej mamy i jej maluszka, by uniknąć groźnych chorób zakaźnych w tym krytycznym dla rozwoju okresie, gdy ich organizmy są nadzwyczajnie wrażliwe.

• https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/63605,ospa-wietrzna-u-kobiet-w-ciazy
• https://podyplomie.pl/ginekologia/36886,szczepienie-przeciwko-covid-19-kobiet-planujacych-ciaze-bedacych-w-ciazy-czy-w-okresie-laktacji?srsltid=AfmBOorgfqRix-FjmAEaEbNSDq-qSsKHkXi_Z-cucgQtvGIn45QsYYUn
• https://www.mp.pl/pacjent/ciaza/przebiegciazy/65627,rozyczka-u-kobiet-w-ciazy
• https://szczepienia.pzh.gov.pl/wszystko-o-szczepieniach/jakie-szczepeinia-zaleca-sie-kobietom-w-ciazy/?strona=1#podsumowanie