Kaszel jest fizjologicznym odruchem obronnym organizmu, mającym chronić drogi oddechowe przed szkodliwymi lub drażniącymi czynnikami. Czym jest kaszel i kiedy powinien nas zaniepokoić? Jak leczyć kaszel u dzieci? Kiedy kaszel staje się przewlekły? Do jakich powikłań może prowadzić nieleczony kaszel u dzieci?
Kaszel powstaje w wyniku podrażnienia receptorów:
Drażnienie receptorów przez różne czynniki również wywołuje u człowieka odruch kaszlu. Są to czynniki:
Tak bogate rozmieszczenie receptorów kaszlu sprawia, że objaw kaszlu występuje nie tylko w chorobach układu oddechowego, ale i w innych chorobach takich jak zespole GERD (refluksie żołądkowo-przełykowym), stanach zapalnych ucha i zatok, w chorobach serca czy w przypadku urazów żeber.
Kaszel przewlekły u dzieci to taki, który utrzymuje się powyżej 4 tygodni. Mogą go wywoływać:
Astma to nieheterogenna choroba związana z przewlekłym zapaleniem w drogach oddechowych, charakteryzująca się występowaniem:
Przewlekły kaszel może być jednak jedynym objawem astmy (wariant kaszlowy astmy), co może się przerodzić z czasem w pełnoobjawową chorobę.
Zespół kaszlu z górnych dróg oddechowych (ZKGDO) związany z przewlekłym stanem zapalnym górnego odcinka układu oddechowego - wywołuje nawet 40% przypadków przewlekłego kaszlu u dzieci. Do grupy tych chorób zalicza się:
Przewlekłe zapalenie oskrzeli - w tych przypadkach będziemy mieć do czynienia z produktywnym kaszlem. Przewlekłe zapalenie oskrzeli u dzieci rozpoznaje się, gdy kaszel i zaleganie wydzieliny utrzymuje się u pacjenta przez okres conajmniej 3 miesięcy, przez 2 kolejne lata. Na przewlekłe zapalenie oskrzeli najczęściej chorują dzieci w wieku do 3. lat, drugi szczyt zachorowań następuje w 7.-8. roku życia - jest to prawdopodobnie związane z ekspozycją na czynniki zakaźne w związku z uczęszczaniem do szkół. Czynnikami wywołującymi przewlekłe zapalenie oskrzeli u dzieci mogą być między innymi:
Refluks żołądkowo-przełykowy - obecny jest u 50-70% noworodków i nie jest u nich objawem patologicznym - ustępuje samoistnie do końca 1. roku życia. Refluks żołądkowo-przełykowy związany jest z kaszlem występującym szczególnie w okolicach posiłku. Starsze dzieci mogą zgłaszać uczucie pieczenia w przełyku lub gardle czy dysfagię (problemy z przełykaniem).
W leczeniu kaszlu przewlekłego u dzieci należy przede wszystkim dążyć do poznania przyczyny go wywołującej i stosować leczenie eliminujące ją. Uciekanie się do stosowania leków przeciwkaszlowych, takich jak kodeina czy czy dekstrometorfan jest nieskuteczne, może spowodować objawy niepożądane i opóźnić postawienie prawidłowej diagnozy.
W przypadku podejrzenia wariantu kaszlowego astmy można podjąć próbę włączenia glikokortykosteroidów wziewnych. Brak poprawy przemawia przeciwko założonej diagnozie - nie należy zwiększać dawek GKS. Poprawa również nie jest jednoznaczna z potwierdzeniem rozpoznania astmy - zaleca się odstawienia leczenia i obserwację, czy bez niego objaw kaszlu nawróci
Leczenie przewlekłego zapalenia oskrzeli polega przede wszystkim na eliminacji czynników drażniących i prowokujących zmiany zapalne. Niezbędna jest izolacja dziecka od źródeł zakażenia. Niezwykle istotne jest zaprzestanie ekspozycji na dym tytoniowy i inne zanieczyszczenia powietrza. Wyeliminowanie tych czynników prowadzi do szybkiego zahamowania narastania objawów i polepszenia się czynności płuc.
Refluks żołądkowo-przełykowy możemy potwierdzić pH-metrią gardłową. Ze względu na wagę refluksu obojętnego lub słabo kwaśnego w wywoływaniu kaszlu, zaleca się wykonanie wielokanałowej impedancji przełyku. Leczenie refluksu żołądkowo-przełykowego u dzieci zaczyna się od modyfikacji stylu życia. U dzieci z nadwagą lub otyłością zaleca się utratę masy ciała. Zaleca się unikanie pokarmów takich jak: czekolada, mięta, kawa, gazowane napoje, cytrusy, pomidory. Szczególnie ważne jest unikanie posiłków o dużej zawartości tłuszczu. Niezwykle istotne jest utrzymywanie pionizacji po posiłkach i jedzenie ostatniego posiłku na minimum 4 godziny przed snem.
Jeśli zmiany w stylu życia okażą się niewystarczające, lekarz może zadecydować o wprowadzeniu inhibitorów pompy protonowej, takich jak omeprazol.
Jeśli wykluczono wszystkie przyczyny i pozostaje rozpoznanie kaszlu nieswoistego, lekarze często decydują się na tzw. postawę wyczekującą, gdyż stan ten zwykle przechodzi samoistnie.
