Kaszel suchy u dzieci. Jak go leczyć?

Uporczywy suchy kaszel może być zmorą nie tylko dzieci, ale także ich zatroskanych rodziców. Przeważnie jest oznaką rozwijającej się infekcji.

Kaszel może być mimowolnym odruchem lub świadomym wydaleniem powietrza z dróg oddechowych. Pojawia się najczęściej w przebiegu przeziębienia i może towarzyszyć dziecku zarówno w ciągu dnia jak i w nocy.

Odruch kaszlowy pozwala oczyścić drogi oddechowe z zalegającej wydzieliny, ciał obcych, a także gazów czy pyłów.

Podstawowym podziałem kaszlu jest jego klasyfikacja ze względu na czas trwania objawu. Wyróżniamy:

• kaszel ostry trwający krócej niż 3 tygodnie,
• kaszel podostry trwający między 3 a 8 tygodni,
• kaszel przewlekły występujący dłużej niż 8 tygodni.

Jeśli kaszel trwa ponad 3 tygodnie nie lekceważmy tego objawu i zgłośmy się do lekarza. Do lekarza powinniśmy zgłosić się nawet wcześniej, jeśli:

• dziecko jest w wieku poniżej 3. miesięcy,
• kaszel ma charakter “szczekający”,
• występuje “świszczący oddech”,
• dziecko ma wysoką gorączkę,
• kaszel powoduje wymioty,
• występuje krwioplucie, utrata masy ciała, ból w klatce piersiowej.

Kaszel u małych dzieci powinien być zawsze sprawdzony przez lekarza. U noworodka kaszel może przebiegać ze względu na obecność wad wrodzonych czy refluksu.

Ważna jest rola rodzica w zaobserwowaniu charakteru kaszlu, ale także kiedy głównie występuje. Kaszel pojawiający się nad ranem może sugerować astmę. Z kolei kaszel przypominający “pianie” jest charakterystyczny dla krztuśca. Dokładna obserwacja może wiele wyjaśnić.

Kaszel możemy podzielić także ze względu na jego charakter na:

• kaszel suchy,
• kaszel mokry.

Kaszel suchy występuje zazwyczaj na początku infekcji i w jego przebiegu nie dochodzi do powstawania wydzieliny w drogach oddechowych. Z tego powodu określamy go także jako “kaszel bezproduktywny”.

Kaszel mokry, nazywany kaszlem produktywnym to objaw, przebiegający z odkrztuszaniem bądź wręcz przeciwnie – zaleganiem wydzieliny w drogach oddechowych.

Najczęstszą przyczyną występowania kaszlu ostrego u dzieci są ostre zakażenia górnych dróg oddechowych (głównie wirusowe) takie jak:

• zapalenie ucha środkowego,
• zapalenie błony śluzowej nosa i zatok przynosowych,
• zapalenie krtani (zwłaszcza, gdy kaszel ma charakter szczekający),
• zapalenie tchawicy.

Do innych częstych przyczyn występowania kaszlu ostrego u dziecka należą:

• astma,
• zapalenie płuc,
• powikłania po zapaleniu płuc,
• przewlekłe choroby płuc,
• obecność ciała obcego w drogach oddechowych,
• odma,
• wrodzone wady układu oddechowego.

Kaszel przewlekły może towarzyszyć dziecku w takich stanach jak między innymi:

• astma,
• krztusiec,
• refluks żołądkowo-przełykowy,
• śródmiąższowe choroby płuc,
• przebywanie w dymie tytoniowym

Kaszel przewlekły utrzymuje się również często po infekcji.

Lewodropiopizyna jako jedyny lek z leków przeciwkaszolwych nie działa ośrodkowo na ośrodek kaszlu w mózgu, a obwodowo!

“Leczenie” kaszlu suchego poprzez zastosowanie leków przeciwkaszlowych nie leczy samej przyczyny kaszlu, a jedynie może zmniejszyć nasilenie i częstotliwość kaszlu jako objawu. Niestety nie dysponujemy badaniami, które potwierdziłyby znaczną wyższość jednego leku przeciwkaszlowego nad innymi. Wręcz przeciwnie. Obecnie dostępne badania nie są jednoznaczne, a podawanie dostępnych leków przeciwkaszlowych może ewentualnie ograniczyć kaszel i nie zawsze znosi go całkowicie. 

Ogólnie leki przeciwkaszlowe możemy podzielić na:

• leki opioidowe – kodeina, dekstrometorfan,
• leki nieopioidowe - butamirat, lewodropiopizyna.

Lewodropiopizyna jako jedyny lek z powyższych nie działa ośrodkowo na ośrodek kaszlu w mózgu, a obwodowo.

Kodeina

Kodeina to silnie działający lek opioidowy, który stosowany jest także jako środek przeciwbólowy (jest w końcu pochodną morfiny) i uspokajający. Niestety ze względu na możliwość wystąpienia działania odurzającego, nadmiernego uspokojenia, a nawet depresji ośrodka oddechowego, kodeiny nie mogą stosować dzieci poniżej 12. roku życia, ale nie jest zalecana także u osób do 18. roku życia.

Kodeina może także prowadzić do zaparć, a także uzależnienia, jeśli podawana jest dziecku niezgodnie z przeznaczeniem.

Niestety działanie przeciwkaszlowe kodeiny nie jest w pełni udokumentowane i istnieją sprzeczne wyniki dotyczące jej właściwości. Mimo tego, kodeina występuje w lekach złożonych przeciwkaszlowych dla dzieci w postaci:

• tabletek,
• syropu.

Wówczas łączy się ją z takimi substancjami jak:

• sulfogwajakol,
• wyciąg sosnowy i nalewka z kopru,
• ziele tymianku.

Dekstrometorfan

Bezpieczniejszym lekiem dla dzieci wydaje się dekstrometorfan, chociaż również należy on do leków opioidowych. Uważa się, że dekstrometorfan w zalecanych dawkach:

• działa silniej przeciwkaszlowo od kodeiny,
• jest ogólnie lepiej tolerowany przez pacjentów niż kodeina,
• nie wpływa na depresję ośrodka oddechowego,
• ma mniejszy potencjał uzależniający.

Niestety zarówno kodeina jak i dekstrometorfan przyjmowane są często celowo w znacznie zawyżonych dawkach w celu odurzenia. Wówczas mogą wystąpić objawy takie jak:

• omamy wzrokowe,
• uczucie przyspieszenia lub spowolnienia czasu,
• wrażenie opuszczania ciała,
• euforia.

Dekstrometorfan w zalecanych dawkach rzadko prowadzi do działań niepożądanych, ale nie można wykluczyć ich wystąpienia.

Może występować w postaci:

• tabletek,
• syropów,
• proszku do sporządzania roztworu (na przykład w saszetkach na przeziębienie i grypę).

Dekstrometorfan może występować w lekach złożonych z innymi substancjami takimi jak:

• przeciwbólowy i przeciwgorączkowy paracetamol,
• pseudoefedryna stosowana na katar,
• przeciwgorączkowa lipa,
• regenerujący drogi oddechowe dekspantenol.

Dekstrometorfan występuje zazwyczaj w lekach zarejestrowanych od 6. roku życia. Zdarza się jednak, że niektóre preparaty złożone dostępne są już od 2. roku życia.

Butamirat

Butamirat również wykazuje działanie ośrodkowe, nie jest jednak lekiem opioidowym, dlatego jego profil bezpieczeństwa dla dzieci jest zdecydowanie lepszy. Ponadto, rozszerza on nieznacznie oskrzela, co ułatwia oddychanie.

Działania niepożądane tej substancji ograniczają się jedynie do rzadko występujących reakcji alergicznych lub zaburzeń żołądkowo-jelitowych.

Preparaty dla dzieci z butamiratem występują w postaci:

• syropów,
• kropli doustnych.

Syropy dostępne są do stosowania u dzieci od 2. lub od 3. roku życia, a krople nawet od 2. miesiąca życia dziecka.

Lewodropiopizyna

Lewodropiopizyna jest lekiem o bardzo dobrym profilu bezpieczeństwa, który ze względu na brak działania ośrodkowego może wykazywać niewielkie działania niepożądane. Przeciwwskazaniem do stosowania lewodropiopizyny u dzieci jest zespół zaburzeń ruchomości rzęsek.

Skuteczność tej substancji potwierdzono przede wszystkim w zakażeniach dolnych dróg oddechowych.

Lewodropiopizyna występuje obecnie bez recepty w postaci:

• syropu,
• tabletek.

Syrop z lewodropiopizyną może być stosowany u dzieci już od 2. roku życia, a tabletki u osób o wadze powyżej 30 kg.

Preparaty roślinne

Tanim i skutecznym środkiem łagodzącym uporczywy kaszel jest syrop prawoślazowy. Działa on:

• powlekająco,
• osłaniająco na błonę śluzową jamy ustnej.

Na rynku dostępne są syropy prawoślazowe zarejestrowane już od 1. roku życia.

Uwaga! Niektóre preparaty ze względu na zawartość alkoholu nie powinny być stosowane u dzieci poniżej 12. roku życia.

Na rynku występują także inne preparaty roślinne w postaci:

• pastylek do ssania z tymiankiem i podbiałem,
• pastylek i syropu z porostem islandzkim.

Wśród domowych sposobów na kaszel możemy z pewnością wymienić stosowanie miodu. Ze względu na właściwości powlekające może on łagodzić uporczywy kaszel. Miód możemy dodawać do ciepłej lub letniej (nigdy gorącej) herbaty z dodatkiem soku z cytryny lub prosto z łyżeczki na przykład przed snem. Pamiętajmy jednak, że miodu nie zaleca się dzieciom do 12. miesiąca życia. Również po ukończeniu przez dziecko 1. roku życia miód należy podawać ostrożnie, sprawdzając czy nie uczula dziecka.

Kaszel można łagodzić także stosując inhalacje z solą fizjologiczną. Szczególnie polecane są ampułki zawierające dodatkowo kwas hialuronowy, który wykazuje właściwości nawilżające drogi oddechowe.

• Doniec Z., Mastalerz-Migas A., Krenke K., Mazurek H., Bieńkowski P., Rekomendacje postępowania diagnostyczno-terapeutycznego w kaszlu u dzieci dla lekarzy POZ, Lekarz POZ, 2016.
• Charakterystyka Produktu leczniczego Actifed.
• Charakterystyka Produktu leczniczego Levopront.
• Rutter P., Opieka farmaceutyczna: objawy, rozpoznawanie i leczenie, Elsevier Urban & Partner, Wrocław, 2014.