Maślan sodu. Jakie są właściwości maślanu sodu i kiedy go suplementować? Sprawdź!

Maślan sodu to związek powstający dzięki aktywności naszych bakterii jelitowych, tworzących mikrobiotę. Pozytywny wpływ maślanu sodu na jelita jest coraz częściej poruszany. Jak możemy wpłynąć na zwiększoną produkcję maślanu sodu? Czy możemy ten związek dostarczyć w diecie lub za pomocą preparatów z apteki?

Nasz układ pokarmowy odpowiada przede wszystkim za pobieranie i trawienie pokarmu, a także wchłanianie substancji odżywczych potrzebnych nam do życia. Jednak ta część naszego organizmu łączy się także z innym bardzo istotnym elementem - układem immunologicznym. Wszystkie najważniejsze funkcje układu odpornościowego zachodzą właśnie w jelitach, a dokładniej w tkance limfatycznej (GALT), gdzie powstają komórki immunologiczne konieczne do obrony nas przed patogenami. Wytwarzane są tam zatem limfocyty T i B, makrofagi czy komórki dendrytyczne.

Jednak w jelitach występuje również inne bardzo ważne centrum dowodzenia – nasza flora bakteryjna, czyli mikrobiota.

Mikrobiotę jelitową tworzą “dobre” bakterie, czyli takie, które są niezbędne do prawidłowej pracy naszych jelit. Ich odpowiednia struktura ilościowa i jakościowa zapewnia naszemu organizmowi homeostazę, czyli równowagę. Do innych ważnych funkcji mikrobioty należą:

• udział w trawieniu i przyswajaniu substancji odżywczych,
• produkcja witamin z grupy B i witaminy K,
• rozkład niektórych leków, substancji kancerogennych czy złuszczonych komórek nabłonka,
• produkcja kwasu mlekowego, który zakwaszając środowisko broni nas przed drobnoustrojami chorobotwórczymi,
• hamowanie rozwoju patogenów poprzez wytwarzanie nadtlenku wodoru.

Jednak jednym z ważniejszych zadań jakie pełni mikrobiota jest produkcja krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych, do których należy kwas masłowy, który szybko przekształca się w bohatera tego artykułu - maślan sodu.

Wspomniane “dobre” bakterie jelitowe tworzące mikrobiotę przeprowadzają procesy fermentacji w jelitach. Na tej drodze powstają różne związki takie jak nadtlenek wodoru, który zwalcza drobnoustroje chorobotwórcze oraz krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe (SCFA), czyli kwas masłowy, octowy i propionowy. Najlepiej zbadanym z nich jest kwas masłowy, który w jelitach szybko przekształca się w nasz wspomniany maślan. Produkowany jest on zatem przez bakterie jelitowe występujące w okrężnicy.

Co ciekawe, niektóre szczepy bakterii jelitowych szczególnie chętnie produkują kwas masłowy. Odkryto, że właśnie tych bakterii jest znacznie mniej u osób z nieswoistymi zapaleniami jelit (IBD), czyli u pacjentów z chorobą Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. Maślan wytwarzany przez niektóre szczepy wykazuje działanie przeciwzapalne, zmniejszając objawy tych chorób, dlatego jego obecność jest szczególnie pożądana w tych przypadkach.

Maślan powstający podczas fermentacji bakterii jelitowych odgrywa bardzo ważne funkcje w naszych jelitach:

• stanowi główne źródło energii dla kolonocytów,
• stymuluje wzrost i różnicowanie komórek nabłonkowych,
• wykazuje działanie przeciwzapalne,
• hamuje rozwój komórek nowotworowych jelita grubego i niszczy je,
• korzystnie wpływa na funkcjonowanie bariery jelitowej,
• wpływa na wzrost kosmków jelitowych,
• usprawnia perystaltykę jelit.

Rolę maślanu sodu zbadano podając zwierzętom mieszankę krótkołańcuchowych kwasów tłuszczowych (SCFA). W wyniku tego badania doszło do zmniejszenia stanu zapalnego w jelitach, krwi i śluzu w stolcu oraz nacieków komórkowych. Poza tym podczas suplementacji maślanu sodu u zwierząt doszło u nich do wzrostu masy ciała, gojenia owrzodzeń żołądka, wzrostu ilości kosmków jelitowych i regeneracji śluzówki.

Badania dotyczące wpływu maślanu na okrężnicę przeprowadzono także wśród pacjentów z wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego. U pacjentów, u których zwiększono podaż błonnika o 20 g na dobę zauważono wzrost stężenia maślanu nawet po 4 tygodniach. Natomiast po 12 tygodniach pacjenci odczuli znaczną poprawę jakości życia.

Widzimy zatem, że brak maślanu sodu w naszych jelitach może mieć zgubne skutki dla naszego zdrowia.

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS) jest przewlekłym zaburzeniem pracy przewodu pokarmowego. W przebiegu tej choroby dochodzi do dysbiozy, czyli zachwiania równowagi mikroflory jelitowej, co prowadzi do stanów zapalnych w obrębie jelit. Pacjenci skarżą się na nawracający ból brzucha, zaparcia lub biegunki albo obydwa te objawy występujące naprzemiennie, wzdęcia oraz zaburzenia rytmu wypróżnień.

U pacjentów, u których przeważają biegunki odkryto zbyt niski poziom maślanu sodu i postanowiono przeprowadzić wnikliwe badania. Osobom cierpiącym z powodu IBS podawano maślan sodu i zaobserwowano zmniejszenie wielu dolegliwości. Po 4 tygodniach osoby przyjmujące maślan sodu zgłaszały zmniejszenie bólu podczas wypróżniania, a także czasami zmniejszenie dolegliwości bólowych po posiłku. Po 12 tygodniach leczenia coraz mniej pacjentów zgłaszało samoistny ból brzucha, ból po posiłku, podczas wypróżniania, parcie na stolec po defekacji, zmianę konsystencji stolca czy zaparcia.

Insulinooporność to stan, w którym komórki organizmu stają się mniej wrażliwe na działanie insuliny, co prowadzi do zaburzeń w metabolizmie glukozy. To zjawisko często towarzyszy otyłości, cukrzycy typu 2 oraz zespołowi metabolicznemu. W ostatnich latach coraz większą uwagę poświęca się wpływowi mikrobioty jelitowej na rozwój insulinooporności. Badania wykazują, że zmniejszona produkcja maślanu sodu w jelitach, wynikająca z dysbiozy mikrobioty, może przyczyniać się do zaburzeń metabolicznych.

Maślan sodu, jako produkt fermentacji bakteryjnej, odgrywa istotną rolę w regulacji gospodarki glukozowej. Wpływa on na zwiększenie wrażliwości komórek na insulinę, co pomaga w kontrolowaniu poziomu glukozy we krwi. Ponadto maślan sodu wykazuje działanie przeciwzapalne, które może przeciwdziałać stanom zapalnym o niskim stopniu nasilonego zapalenia (low-grade inflammation) towarzyszącym insulinooporności. Poprzez wzmacnianie bariery jelitowej, maślan sodu może również ograniczać przenikanie endotoksyn bakteryjnych do krwiobiegu, co jest jednym z czynników zaostrzających insulinooporność.

Suplementacja maślanem sodu, w połączeniu z odpowiednią dietą bogatą w błonnik, może wspomagać terapię insulinooporności. Włączenie do diety prebiotyków, takich jak inulina czy skrobia oporna, oraz probiotyków sprzyjających produkcji SCFA, może pomóc w regulacji metabolizmu i poprawie wrażliwości na insulinę.

Problemy hormonalne, takie jak zespół policystycznych jajników (PCOS), zaburzenia cyklu miesiączkowego czy problemy z tarczycą, coraz częściej są powiązywane z funkcjonowaniem jelit i mikrobioty jelitowej. Współczesne badania sugerują, że mikrobiota jelitowa odgrywa istotną rolę w regulacji równowagi hormonalnej. Maślan sodu, poprzez swoje działanie na jelita, może pośrednio wpływać na funkcjonowanie układu hormonalnego.

W przypadku PCOS, który często współwystępuje z insulinoopornością, maślan sodu może przyczynić się do poprawy metabolizmu glukozy i redukcji stanu zapalnego. Poprawa wrażliwości na insulinę ma kluczowe znaczenie w terapii PCOS, a maślan sodu, dzięki swojemu działaniu przeciwzapalnemu i wsparciu zdrowia jelit, może być cennym elementem wsparcia w leczeniu tego schorzenia.

Dodatkowo, zdrowa mikrobiota jelitowa, wspomagana produkcją SCFA, w tym maślanu sodu, wpływa na metabolizm estrogenów. Dysbioza jelitowa może prowadzić do zaburzeń w metabolizmie tych hormonów, co z kolei wpływa na regulację cyklu menstruacyjnego i może przyczyniać się do rozwoju różnych zaburzeń hormonalnych. Maślan sodu, poprzez wsparcie mikrobioty, może przyczyniać się do utrzymania równowagi hormonalnej.

W przypadku problemów z tarczycą, szczególnie niedoczynności tarczycy, zachowanie zdrowia jelit jest kluczowe. Niedoczynność tarczycy może prowadzić do spowolnienia perystaltyki jelit i zaburzeń trawienia, co negatywnie wpływa na mikrobiotę. Włączenie do diety suplementów z maślanem sodu może wspomagać funkcjonowanie jelit, przyczyniając się do poprawy ogólnego stanu zdrowia i lepszego wchłaniania składników odżywczych.

Niestety tylko niewielka ilość bakterii w naszym jelicie (niecałe 4 %) produkuje kwas masłowy, który następnie zostaje przekształcony w maślan. Tych bakterii również nie możemy dostarczyć naszemu organizmowi w formie probiotyków. Z tego powodu tak ważne jest dostarczanie im odpowiednich prebiotyków do produkcji lub samego maślanu sodu.

Bakterie produkujące SCFA to między innymi gatunki:

• Clostridium,
• Eubacterium,
• Fusobacterium,
• Butyrivibrio.

Niektórych bakterii, które szczególnie chętnie produkują kwas masłowy w jelitach nie można jeszcze suplementować. Z tego też powodu na rynku obecnie dostępne są preparaty z gotowym maślanem sodu. Jednak równie dobrym wyjściem z tej sytuacji jest dostarczenie wraz z pożywieniem prebiotyków, czyli odpowiedniej pożywki dla bakterii. Dzięki takiej prebiotykowej bombie bakterie jelitowe zwiększają produkcję kwasu masłowego, co wpływa na wzrost wytwarzania maślanu sodu.

SCFA, czyli krótkołańcuchowe kwasy tłuszczowe w tym kwas masłowy powstają podczas fermentacji niestrawionych węglowodanów takich jak:

• skrobia oporna,
• inulina,
• oligofruktoza,
• laktoza,
• stachioza,
• rafinoza.

Warto zatem do naszej diety wprowadzać produkty zawierające powyższe składniki w tym przede wszystkim błonnik pokarmowy i skrobię oporną, czyli wzbogacić naszą dietę o produkty takie jak:

• otręby,
• płatki zbożowe,
• ciemne pieczywo,
• makarony pełnoziarniste,
• orzechy,
• ryż brązowy,
• kasze,
• warzywa:
  • strączkowe: fasola, bób, groch,
  • marchew,
  • buraki,
  • kapusta (zwłaszcza kiszona i inne kiszonki),
  • szpinak,
• owoce:
  • porzeczki,
  • jeżyny,
  • śliwki,
  • owoce suszone.

Najlepszym rozwiązaniem jest oczywiście urozmaicanie naszej diety, a więc wprowadzanie błonnika ze wszystkich grup pokarmowych - zbóż, warzyw i owoców. W przypadku owoców powinniśmy wybierać głównie te z naszej strefy klimatycznej, ponieważ transport owoców z innych regionów wpływa na spadek substancji odżywczych w nich zawartych.

• Gałęcka M., Basińska A. M., Bartnicka A., Znaczenie mikrobioty jelitowej w kształtowaniu zdrowia człowieka — implikacje w praktyce lekarza rodzinnego, Forum Medycyny Rodzinnej, 2018.
• Waśko‑Czopnik D., Znaczenie maślanu sodu w leczeniu chorób czynnościowych i zapalnych jelit, Gastroenterologia Praktyczna, 2018.
• Wpływ chronionego maślanu sodu na częstość i nasilenie wybranych objawów klinicznych chorych z zespołem jelita nadwrażliwego, https://gastroenterologia-praktyczna.pl/a784/Wplyw-chronionego-maslanu-sodu-na-czestosc-i-nasilenie-wybranych-objawow-klinicznych-u-chorych-z-zespolem-jelita-nadwrazliwego.html/m335 [dosyęp: 29.01.2023].