Najczęściej wykonywane badanie obrazowe u kobiet w ciąży to zdecydowanie USG. Zdarza się jednak, że kobieta ciężarna ma wykonywane zdjęcie RTG, rezonans magnetyczny, a niezwykle rzadko i tylko w ostateczności tomografię komputerową. Lekarz zawsze bierze pod uwagę korzyści wynikające z danego badania jak i ryzyko dla płodu.
Rozwój medycyny w ostatnich latach jest bardzo szybki, włączając w to także techniki obrazowania wnętrza człowieka. Przykładowo wykonywanie zdjęć rentgenowskich jest znacznie bezpieczniejsze dla naszego zdrowia obecnie niż w XIX wieku. Dzięki postępowi w diagnostyce obrazowej określono maksymalne dawki promieniowania jakie może pochłonąć płód. Coraz skuteczniej dobiera się także technikę obrazowania do danego problemu klinicznego przy zachowaniu jak najniższego ryzyka dla życia płodu. Takie działania usprawniają postawienie właściwej diagnozy, umożliwiają prowadzenie skuteczniejszego leczenia oraz zmniejszają obawy pacjentek będących w ciąży.
Ultrasonografia w ciąży jest najbezpieczniejszym badaniem obrazowym, które może wykonać kobieta w tym okresie. Co więcej, zgodnie z obwieszczeniem Ministra Zdrowia z 2023 roku każda kobieta będąca w ciąży powinna mieć wykonane USG:
W ultrasonografii nie powstaje żadne szkodliwe promieniowanie jak na przykład podczas tomografii komputerowej. Ta nieinwazyjna i bezpieczna metoda wykorzystuje fale ultradźwiękowe o częstotliwościach przekraczających próg słyszalności człowieka. Fale emitowane przez głowicę przyłożoną do skóry odbijają się od narządów i następnie wracają do głowicy, są rejestrowane i przekształcane na ekranie monitora w obrazy.
Ultrasonografia pozwala na:
Mimo, że USG uznawane jest za najbezpieczniejsze badanie dla kobiet w ciąży, należy rozpoczynać je od najniższej mocy ultradźwięków. Jeśli obraz jest nieczytelny, wówczas operator może zwiększyć moc. Nie należy również przeprowadzać badania zbyt długo, jeśli nie jest to konieczne.
Rezonans magnetyczny to badanie, które nie wykorzystuje szkodliwego promieniowania jonizującego, dlatego dopuszcza się jego stosowanie podczas ciąży.
Działanie rezonansu magnetycznego polega na emitowaniu pola magnetycznego o bardzo wysokim natężeniu. Podczas jego działania atomy wodoru ustawiają się zgodnie z polem magnetycznym. Następnie po ich pobudzeniu, zostają one wyprowadzone z równowagi przez impulsy radiowe, po czym wracają na swoje miejsce. Wówczas emitują falę radiową, która odbierana jest przez rezonans. Zachowanie protonów i ilość uwolnionej przez nie energii przekłada się następnie na właściwe obrazy na ekranie widzianym przez zespół medyczny.
Rezonans magnetyczny przeprowadza się w ciąży tylko w razie konieczności na przykład, jeśli badanie USG jest niewystarczające. Nie zaleca się jednak przeprowadzania tego badania w pierwszym trymestrze ciąży. Ponadto badanie powinno trwać krócej niż u innych pacjentów oraz należy stosować aparat 1,5-teslowy, czyli o niższym polu magnetycznym. Aparaty 1,5-teslowe są jednak coraz częściej stosowane także u innych pacjentów, ponieważ obrazy uzyskiwane podczas badania są bardzo dokładne.
Przeciwwskazane jest jednak przeprowadzanie u kobiet w ciąży rezonansu magnetycznego z kontrastem, a dokładniej z gadolinem. Może on gromadzić się w płynie owodniowym, uszkadzając płód.
Prenatalny rezonans magnetyczny w ciąży przeprowadza się w celu:
Co więcej, w niektórych badaniach wykazano, że USG i rezonans magnetyczny w diagnostyce wad kręgosłupa płodu dawały zgodne wyniki w 80% przypadków. Rezonans magnetyczny w 20% przypadków dostarczył natomiast dodatkowych informacji, w tym wykluczył nawet wadę rozpoznaną podczas USG. Rezonans magnetyczny może być zatem ważnym narzędziem diagnostycznym w okresie prenatalnym i nie należy się go bać. Łatwiej i bezpieczniej bada się płód w łonie matki niż chorego noworodka, gdy jest on podłączony do aparatury, która podtrzymuje funkcje życiowe dziecka.
Dopuszcza się stosowanie RTG w ciąży, na przykład do wykonania zdjęć kończyn czy klatki piersiowej. W trakcie badania należy jednak stosować odpowiednie osłony na brzuch i miednicę, aby zarodek lub płód otrzymał możliwie jak najmniejszą dawkę promieniowania. Nie wykonuje się natomiast zdjęć rentgenowskich:
Podczas wykonywania zdjęć rentgenowskich i stosowania innych technik, wykorzystujących promieniowanie jonizujące, należy wziąć pod uwagę zróżnicowane działanie tego promieniowania na różnych etapach ciąży.
Tomografia komputerowa to zdecydowanie najrzadziej wykonywane badanie w ciąży i tylko w ostateczności. Powodem są duże dawki promieniowania jonizującego emitowane podczas tomografii. Korzystniejsze jest na przykład wykonanie zdjęcia rentgenowskiego ze względu na znacznie niższą dawkę promieniowania emitowanego podczas badania. W trakcie tomografii komputerowej wykonuje się natomiast serię zdjęć rentgenowskich, dlatego promieniowanie pochłonięte przez płód jest znacznie większe.
Największe ryzyko wystąpienia powikłań zagrażających rozwojowi płodu występuje między 10. a 17. tygodniem ciąży. Przy wysokich dawkach promieniowania może dojść do:
Do możliwych wad rozwojowych możemy zaliczyć:
Wszelkie badania obrazowe u kobiet w ciąży wykonuje się tylko, gdy jest to konieczne. Badania inne niż USG wykonywane są, jeśli ultrasonografia nie dostarcza wystarczających informacji o stanie zdrowia pacjentki czy płodu i możliwie nie w pierwszym trymestrze ciąży. Podczas wyboru metody obrazowania u kobiet w ciąży zawsze bierze się pod uwagę korzyści z wykonania badania jak i ryzyko dla płodu.
