Nużeńce to organizmy uważane za część flory fizjologicznej skóry człowieka. Pojawiają się na niej już po urodzeniu, obecne są aż u 95% osób po 71. roku życia. Co jednak dzieje się, gdy ich nadmiar zaczyna sprawiać gospodarzowi kłopoty? Jak leczyć nużycę i czy jest ona zaraźliwa?
Nużeniec (łac. Demodex) to rodzaj roztoczy. U człowieka spotykane są dwa gatunki nużeńca:
D. folliculorum osiąga rozmiary około 0,3-0,4 mm i bytuje głównie w okolicach mieszków włosowych twarzy - brwi i rzęs. Zwykle żyje w grupach po 10-15 organizmów.
D. brevis jest natomiast mniejszy, osiągający 0,15-0,2 mm i żyje przeważnie samotnie w gruczołach łojowych tułowia.
Nużeniec ze względu na mały rozmiar, nie jest widoczny gołym okiem. Można go zobaczyć za pomocą zwykłego mikroskopu, który wskaże nam dokładnie całą jego budowę.
Nużeńce posiadaja osiem nóg, dzięki którym poruszają się z prędkością około 8-16 mm/h. Przemieszczają się one przede wszystkim w porach nocnych.
Choć jest to nadal kwestią sporną, uważa się, że nużeńce mają dużą rolę w patogenezie chorób zapalnych skóry, takich jak:
Dotyczyć to może zwłaszcza osób z upośledzoną odpornością, dlatego należy bezwzględnie przestrzegać zasad higieny i wzmacniać odporność przez cały rok.
Nużeniec jest normalnym znaleziskiem w biopsji zdrowej skóry u około 10% populacji. Obserwuje się zdecydowany wzrost występowania nużeńców u osób w starszym wieku - w badaniach jedynie 13% pacjentów w wieku od 3 do 15 lat miało w swojej florze nużeńca, podczas gdy w grupie wiekowej od 31 do 50 lat było to już 69% osób.
Nużeniec przenosi się poprzez kontakt skóry ze skórą, dlatego większy odsetek występowania nużycy obserwowano także u osób, które zajmowały się starszymi pacjentami, np. pracujących w domach spokojnej starości czy hospicjach.
Kiedy więc nużeńce mogą zacząć sprawiać kłopoty?
Większość autorów uznaje, że obecność więcej niż 5 nużeńców na cm2 wyzwala w skórze reakcje obronne organizmu, powodując stan zapalny skóry i powstanie objawów zakażenia.
W nadmiernym rozroście populacji nużeńców upatruje się patogenezy:
W większości przypadków nużeńce nie przysparzają swoim gospodarzom żadnych kłopotów. Bytują w ich skórze żywiąc się resztkami komórkowymi i wydzieliną gruczołów łojowych. Ich relację z człowiekiem można opisać wtedy jako komensalizm.
Sytuacje kliniczne, w których nużeńce namnażają się wywołując u pacjenta objawy chorobowe, nazywa się nużycą bądź demodekozą.
Infestacja (zarażenie) Demodex u człowieka może wywoływać objawy przypominające łojotokowe zapalenie skóry. Pacjenci skarżą się także na:
Do łagodniejszych objawów nużycy ludzkiej należą:
Aż u 30% osób z przewlekłym zapaleniem powiek stwierdzono nużeńce, u pacjentów zauważono też poprawę po terapii polegającej na eradykacji (leczeniu) tych stawonogów. Pacjenci z przewlekłym zapaleniem powiek zgłaszają się zazwyczaj z wielokrotnie nawracającymi objawami nużeńca dotyczącymi narządu wzroku:
Objawy te występują przeważnie na obojgu oczach. Powikłaniem zapalenia powiek jest zespół suchego oka, który występuje aż u 25-40% pacjentów. Choć nużeńce nie są zapewne najczęstszą przyczyną tego schorzenia, warto pamiętać o nich w trakcie przeprowadzania diagnostyki różnicowej.
Diagnostyka demodekozy ocznej polega na pobraniu rzęs z obojga oczu, wykonaniu preparatu, a następnie obserwacji pod mikroskopem świetlnym w powiększeniu dwudziestokrotnym. Istnieje możliwość samodzielnego dostarczenia rzęs do laboratorium, w jałowym i suchym pojemniku.
Demodekoza skórna wymaga pobrania zeskrobin z naskórka. Pobiera się je bezpośrednio na szkiełko mikroskopowe, zalewa przeznaczonym do tego płynem, a następnie obserwuje pod mikroskopem świetlnym.
Obecność dorosłych form nużeńca, jego form larwalnych i/lub jego jaj współwystępujące z objawami nużycy u pacjenta uznaje się za dodatni wynik badania i potwierdzenie rozpoznania choroby.
Leczenie demodekozy może być długie i żmudne. Według źródeł najbardziej skutecznym środkiem jest żel lub maść z 2% metronidazolem. W leczeniu stosuje się także:
W niektórych przypadkach skuteczne okazuje się także zastosowanie olejku z drzewa herbacianego podawanego na skórę lub w formie peelingu. Stosuje się także iwermektynę doustnie w terapii łączonej z permetryną stosowaną na skórę.
Aby zminimalizować ryzyko zakażenia nużeńcem, jak również w procesie leczenia nużycy należy pamiętać o zachowaniu higieny osobistej oraz higieny otoczenia. Regularne pranie pościeli i narzut, wietrzenie pomieszczeń oraz odkurzanie i mycie podłóg wspomagają walkę z roztoczami. Warto także pamiętać o regularnym wzmacnianiu odporności, zwłaszcza w przypadku zaburzeń układu immunologicznego.
