Wysypka, swędzenie i inne zmiany skórne, a do tego kichanie po ekspozycji na światło. Pierwsza myśl: uczulenie na słońce! Określenie to często nadużywane nie oznacza typowej alergii, ale rzeczywiście może ją przypominać. Czym jest więc uczulenie na słońce?
Potocznie alergię nazywamy uczuleniem, a więc nieprawidłową, nadmierną reakcją organizmu na bodziec, który w normalnej sytuacji nie wywołuje nadwrażliwości. Substancje, które wyzwalają alergię zwane są alergenami, a ich obecność w środowisku wywołuje lawinę reakcji w naszym układzie odpornościowym. Alergenami mogą być na przykład pyłki roślin, pokarmy, leki oraz zarodniki grzybów. Jednak czy słońce może być alergenem? Nie do końca.
Spotykamy się czasami ze sformułowaniami “uczulenie na słońce” czy “alergia na słońce”, które stosowane są w mowie potocznej. Tak naprawdę dotyczą one zjawiska fotodermatozy egzogennej, czyli choroby skóry, do której wystąpienia oprócz promieniowania UV potrzebne są też inne czynniki zewnętrzne takie jak przyjmowane leki czy stosowane kosmetyki.
Do grupy chorób skóry zwanych fotodermatozami egzogennymi należy wyprysk fotoalergiczny i fototoksyczny, które warto rozróżniać. Ich wspólną cechą jest zewnętrzny bodziec, który stymuluje ich powstawanie i nasilenie ich objawów, czyli światło słoneczne. Występują zatem głównie w miejscach odsłoniętych i narażonych na promieniowanie UV, a więc na twarzy, szyi, dekolcie, przedramionach i innych częściach ciała.
Zarówno fotoalergia jak i fototoksyczność występują pod wpływem promieniowania słonecznego i czynnika zewnętrznego, który sprzyja ich powstawaniu.
Fotoalergia to zjawisko nadwrażliwości organizmu, w której bierze udział układ immunologiczny. Substancja uczulająca, czyli tak zwany fotohapten jest aktywowany poprzez promieniowanie ultrafioletowe i następnie w wyniku kaskady reakcji immunologicznych dochodzi do powstania odczynu fotoalergicznego. Reakcja rozpoczyna się zazwyczaj po około 24-48 (rzadko po 6 - 72) godzinach od ekspozycji na substancję uczulającą i słońce.
Fotoalergia nie występuje u każdego i zależy od indywidualnych predyspozycji organizmu i jego wrażliwości na dany czynnik. Można zatem powiedzieć, że przypomina “klasyczną” alergię z tą różnicą, że w tej reakcji pośredniczy słońce. Do związków, które mogą powodować u niektórych osób wyprysk fotoalergiczny należą:
Jak widać leki te pochodzą z naprawdę różnych grup i posiadają zupełnie inne właściwości lecznicze. Jednak lista ta jest zdecydowanie dłuższa i obejmuje nawet kilkaset pozycji! Inne substancje powodujące fotoalergiczne kontaktowe zapalenie skóry to także mieszanki perfum czy... składniki filtrów przeciwsłonecznych!
Reakcje fototoksyczne polegają na powstawaniu skórnych odczynów pod wpływem wolnych rodników wytwarzanych przez określone substancje chemiczne. Jednak ten rodzaj fotodermatozy nie dotyczy tylko osób szczególnie predysponowanych, a większość stykających się z danym “alergenem”.
Jednym z przykładów może być reakcja fototoksyczna powodowana przez barszcz Sosnowskiego. Ze względu na obecność znacznych ilości substancji fotouczulających roślina ta jest groźna nie tylko dla zdrowia i naszej skóry, ale także naszego życia. Skóra w kontakcie z barszczem Sosnowskiego i promieniowaniem UV może ulegać poparzeniom I, II, a nawet III stopnia.
Reakcje fototoksyczne w odróżnieniu od fotoalergii są zatem przewidywalne, a objawy pojawiają się bardzo szybko, zazwyczaj do kilku godzin.
Fotoalergie należą do naprawdę rzadkich zjawisk i są nieprzewidywalne, więc nie można określić u kogo mogą się pojawić i z jakim nasileniem. Do objawów fotoalergii należą zmiany zapalne na skórze w postaci wyprysku. Ich mniejsze nasilenie można zaobserwować w okolicach zacienionych, czyli pod brodą, w głębszych zmarszczkach, oczodołach czy za uszami.
Reakcje fototoksyczne polegają na powstawaniu skórnych odczynów pod wpływem wolnych rodników wytwarzanych przez określone substancje chemiczne. Jednak ten rodzaj fotodermatozy nie dotyczy tylko osób szczególnie predysponowanych, a większość stykających się z danym “alergenem”.
Jednym z przykładów może być reakcja fototoksyczna powodowana przez barszcz Sosnowskiego. Ze względu na obecność znacznych ilości substancji fotouczulających roślina ta jest groźna nie tylko dla zdrowia i naszej skóry, ale także naszego życia. Skóra w kontakcie z barszczem Sosnowskiego i promieniowaniem UV może ulegać poparzeniom I, II, a nawet III stopnia.
Reakcje fototoksyczne w odróżnieniu od fotoalergii są zatem przewidywalne, a objawy pojawiają się bardzo szybko, zazwyczaj do kilku godzin.
Reakcje fototoksyczne przypominają zazwyczaj oparzenia słoneczne, czyli występuje rumień, pojawia się obrzęk oraz pęcherze. Czasami na skórze mogą pozostać długotrwałe przebarwienia lub zmiany skórne, które przypominają liszaj płaski.
Podstawą w przypadku fotoalergii i odczynów fototoksycznych jest zidentyfikowanie i skuteczne unikanie czynnika, który wywołał reakcję. Do metod leczenia objawowego można zaliczyć podawanie przez krótki czas (1-2 tygodnie) kortykosterydów miejscowych. W przypadku wystąpienia nadkażenia bakteryjnego może okazać się konieczne podawanie antybiotyków. Profilaktycznie oraz podczas stosowania silnych kortykosterydów podstawą jest codzienne natłuszczanie skóry, które stanowi barierę dla związków drażniących i wspomaga regenerację uszkodzonej skóry.
Oprócz fotodermatoz egzogennych warto również wspomnieć o innej grupie chorób. Są to fotodermatozy idiopatyczne, czyli o nieokreślonej przyczynie występowania. Należą do nich:
Wielopostaciowe osutki świetlne
Wielopostaciowe osutki świetlne mogą mieć charakter grudkowy, pęcherzykowy i rumieniowy, a dotyczą również okolic odsłoniętych, a przez to szczególnie narażonych na działanie słońca. Pojawiają się dosyć szybko, nawet po kilku godzinach od ekspozycji na promieniowanie UV. Zmiany skórne mogą być swędzące.
Pokrzywka słoneczna
Pokrzywka świetlna to jedna z najrzadszych fotodermatoz, często o nieznanej przyczynie występowania. Promieniowanie słoneczne powoduje powstawanie alergenu w skórze, wobec którego organizm zaczyna produkować przeciwciała. W reakcję zaangażowany jest więc układ odpornościowy, a objawy pokrzywki manifestują się powstawaniem bąbli, rumienia i silnego swędzenia. Wygląd skóry przypomina wówczas poparzenie pokrzywą.
Przewlekłe posłoneczne zapalenie skóry
Do przewlekłych posłonecznych zapaleń skóry należą:
Niestety określenie przyczyny występowania powyższych zmian jest często bardzo ciężkie. Actinic reticuloid należy do bardzo skomplikowanych fotodermatoz, a naciekowe zmiany zapalne mogą obejmować nawet całe ciało. Najcięższe przypadki mogą przypominać chłoniaki.
Fotodermatozy obejmują dużą grupę chorób skóry często o nie do końca poznanej przyczynie. Oprócz fotodermatoz egzogennych i idiopatycznych można również wymienić fotodermatozy endogenne takie jak porfiria czy pelagra. Mogą one wynikać z niedoboru niektórych witamin jak w przypadku pelagry. Przyczyną występowania porfirii jest nieprawidłowy rozpad hemu i gromadzenie związków pośrednich, co skutkuje następnie występowaniem reakcji fototoksycznych, ale także szeregu innych objawów.
Kichanie pod wpływem słońca nie ma tak naprawdę nic wspólnego ani z alergią, ani tym bardziej z fotodermatozami. Odruch ten wywołany światłem doczekał się jednak własnej nazwy – syndrom ACHOO. Przyczyny tego zjawiska nie są do końca poznane, ale podejrzewa się nadmierną wrażliwość kory wzrokowej na światło i błędny odbiór impulsu wzrokowego jako pochodzącego ze śluzówki nosa. Oszukany organizm w wyniku tej pomyłki kicha. Odruch foticznego kichania występuje nie tylko po ekspozycji na słońce, ale także sztuczne światło na przykład jarzeniówki oraz nie ma nic wspólnego z uczuleniem. Notowano przypadki aż 40 kichnięć po ekspozycji na światło!
Chmielewski, J., Czarny-Działak, M., Dziechciaż, M., Uściński, P., Bąk-Badowska, J., Florek-Łuszczki, M., Szpringer, M., Sosnowsky’s hogweed (Heracleum sosnowskyi) – a plant endangering human health, Med Srod., 2017.
Śpiewak, R., Wyprysk fotoalergiczny i fototoksyczny, Alergoprofil, 2009.
Śpiewak R., Fotodermatozy, czyli choroby skóry prowokowane przez światło, Kosmetyka Profesjonalna, 2009.
