Jad pszczeli jest kojarzony przede wszystkim z bólem i obrzękiem skóry po użądleniu przez owada. Jest to też niebezpieczna toksyna, która stwarza zagrożenie wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego u osób obciążonych alergią. Jad pszczeli stanowi przedmiot badań wielu ośrodków naukowych, ale jego skład i zastosowanie może nadal zaskakiwać. Czy jad pszczeli jest niebezpieczny dla zdrowia i życia człowieka? Jaki jest jego skład? Czy może być pomocny w dbaniu o urodę? Przeczytaj najważniejsze informacje o jadzie pszczelim i dowiedz się jakie jest jego praktyczne zastosowanie.
Jad pszczeli, zwany apitoksyną, jest produkowany i wydzielany przez pszczołę miodną (Apis mellifera) w celu obrony przed drapieżnikami. Ma postać gęstej, lepkiej, przezroczystej cieczy o kwaśnym odczynie.
W czasie żądlenia wstrzykiwane jest około 10 mikrogramów czystej trucizny, która wytwarzana jest przez gruczoł znajdujący się na odwłoku owada, natomiast jej wydzielanie możliwe jest poprzez funkcjonowanie aparatu żądłowego.
Oszacowano, że najwięcej jadu produkują pszczoły w czasie zbioru miodu, jednak należy podkreślić, że skład trucizny charakteryzuje się dużą zmiennością i dynamiką.
Jest on zależny między innymi od:
W skład jadu pszczelego wchodzi:
Jad pszczół zawiera szereg substancji o charakterze silnych alergenów, do których zaliczamy przede wszystkim melitynę, fosfolipazę A2 oraz hialuronidazę.
W wielu przypadkach użądlenie przez pszczołę skutkuje niegroźną reakcją organizmu związaną z odczuwaniem bólu i niewielkim obrzękiem na skórze. Z drugiej strony istnieje grupa osób, u których zwykłe ukłucie przez owada może stać się przyczyną groźnej reakcji zapalnej oraz wstrząsu anafilaktycznego.
Wstrząs anafilaktyczny wywołany przez składniki jadu pszczelego stanowi bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia pacjenta. Do manifestacji objawów może dojść na poziomie wielu układów, w tym pokarmowego, oddechowego, krążeniowego oraz nerwowego.
UWAGA: W przypadku pojawienia się nasilonych i niepokojących objawów po użądleniu przez pszczołę, należy niezwłocznie zgłosić się do lekarza, który zaleci dalsze postępowanie.
Jad pszczeli stanowi mieszaninę związków biologicznie aktywnych, których działanie oparte jest między innymi na:
Warto podkreślić, że mimo licznych badań i globalnego zainteresowania jadem pszczelim, prawdopodobnie nadal nie poznano jego pełnego składu, a funkcje biologiczne poszczególnych składników są wciąż przedmiotem intensywnych analiz laboratoryjnych.
W jadzie pszczelim zawarte są białka o funkcji enzymatycznej, do których należy między innymi fosfolipaza A2. Ma ona silne właściwości immunogenne i alergenne, a wraz z melityną tworzy hemolityczne kompleksy toksyczne. Alergenne właściwości ma także hialuronidaza, która powoduje rozpad polisacharydów i kwasu hialuronowego, przyczyniając się tym samym do powstania reakcji zapalnej oraz uruchomienia procesów proangiogennych. Nadwrażliwość na jad pszczeli związana jest ponadto z takimi składnikami jak α-glukozydaza czy kwaśna fosfataza, jednak lista uczulających substancji apitoksyny jest wciąż otwarta i stanowi obszar badawczy wielu ośrodków naukowych.
Z biegiem lat okazało się, że toksyczny jad pszczeli może mieć także nieco inne oblicze. Działanie poszczególnych składników apitoksyny jest z reguły zależne od dawki i w niektórych przypadkach może wywierać korzystny wpływ na zdrowie człowieka.
Zjawisko to zostało wykorzystane w tzw. apiterapii, która oparta jest na uzdrawiającym działaniu produktów pszczelarskich.
W apiterapii możliwe jest zastosowanie całego jadu pszczelego lub jego poszczególnych elementów, z których najchętniej wykorzystywana jest melityna. Może ona stanowić syntetyczny odpowiednik formy naturalnej lub być pozyskiwana poprzez izolację z apitoksyny.
Obecnie dostępne są na rynku maści i balsamy zawierające melitynę, które po konsultacji lekarskiej mogą być stosowane w przypadku:
Zastosowanie w apiterapii znalazła też apamina, która jest testowana w kierunku leczenia miażdżycy i zapalenia trzustki oraz w profilaktyce chorób neurodegradacyjnych.
Obecnie znane są już dowody na korzystne działanie jadu pszczelego w terapii związanej z:
Składniki apitoksyny mają potencjalne zastosowanie nie tylko w medycynie, ale też w kosmetologii. Jad pszczeli znajdziemy w serum, maściach, kremach, maseczkach do twarzy, a nawet w błyszczykach do ust. Preparaty te pomagają odzyskać odpowiednią jędrność i elastyczność skóry, między innymi poprzez stymulację syntezy kolagenu i elastyny. Zawarty w nich jad pszczeli wygładza skórę, rozjaśnia ją oraz pomaga zredukować zmarszczki.
W stosowaniu preparatów z jadem pszczelim należy zachować odpowiednią ostrożność, a w razie wątpliwości, decyzję skonsultować z lekarzem.
Kurację należy rozpocząć poprzez wykonanie testu skórnego, który polega na naniesieniu niewielkiej ilości produktu na przedramię. Sugerowany czas obserwacji różni się w zależności od producenta i wynosi od 15 minut aż do 24 godzin. Niezależnie od tej informacji, jeśli zauważymy jakiekolwiek nieprawidłowości w postaci zaczerwienienia, swędzenia, czy obrzęku, należy natychmiast obficie przemyć skórę wodą z mydłem. Jeśli objawy nie ustąpią, a dodatkowo pojawi się np. duszność, niezwłocznie skorzystajmy z porady lekarskiej.
Pamiętajmy, że produkty z jadem pszczelim nie mogą być używane przez:
Jad pszczeli, choć dotychczas kojarzony głównie z bólem po użądleniu oraz reakcjami alergicznymi, staje się coraz bardziej docenianym surowcem leczniczym i kosmetycznym. Jego immunostymulujące działanie oraz przeciwzapalny i przeciwbakteryjny charakter dają nadzieję na poprawę stanu zdrowia wielu pacjentów cierpiących na reumatoidalne zapalenie stawów czy atopowe zapalenie skóry. Pamiętajmy, że niezależnie od chęci wypróbowania preparatów z jadem pszczelim, najważniejsze jest bezpieczeństwo ich stosowania.
