Rotawirusy są szczególnie niebezpieczne dla dzieci do 2 roku życia oraz dla seniorów z obniżoną odpornością. Głównym objawem infekcji rotawirusowej jest zazwyczaj gorączka oraz wodnista biegunka, która stwarza ryzyko odwodnienia organizmu. Niestety z powodu zakażeń rotawirusami każdego roku na świecie umiera nawet pół miliona małych pacjentów, dlatego korzystanie ze szczepień ochronnych oraz przestrzeganie zasad higieny osobistej jest kluczowe w walce z ostrym nieżytem żołądkowo-jelitowym u dzieci. Jakie są przyczyny i objawy zakażenia rotawirusem? Jak leczyć rotawirusa? Czy mogą wystąpić powikłania po infekcji rotawirusowej?
Czym są rotawirusy (RV) i grupy antygenowe?
Rotawirusy (RV) stanowią najczęstszą przyczynę nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci do 2 roku życia. W ujęciu taksonomicznym zaliczane są rodziny reowirusów (Reoviridae), a ich materiałem genetycznym jest podwójna nić RNA, która składa się z 11 segmentów (VP7, VP4, VP6, VP1, VP2, VP3, NSP1, NSP2, NSP3, NSP4, NSP5/6).
Ludzki rotawirus (HRV, ang. human rotavirus) ma kształt kulisty o średnicy około 60-70 nm i jest pozbawiony otoczki lipidowej. Zdolność do wywoływania infekcji jest związana z występowaniem w genomie rotawirusa 6 białek strukturalnych (VP, ang.viral proteins) oraz 6 białek niestrukturalnych (NSP, ang. nonstructural proteins), do których zaliczamy między innymi glikoproteinę NSP 4. Jest ona uważana za kluczowy czynnik determinujący replikację wirusa oraz patogenezę nieżytu żołądkowo-jelitowego.
Do pozostałych czynników wpływających na wywołanie infekcji rotawirusowej należą przede wszystkim:
- glikoproteina VP7 (antygen G), która odgrywa istotną rolę w interakcji wirusa z komórkami gospodarza poprzez sygnały komórkowe i wiązanie jonów wapnia,
- białka VP4 (antygen P), posiadające aktywność proteazy i biorące udział w oddziaływaniu wirusa na etapie wiązania receptora i wnikania do komórki gospodarza,
- białko VP6, przeciwko któremu indukowana jest najsilniejsza odpowiedź immunologiczna w czasie infekcji.
Na podstawie zmienności genetycznej białka strukturalnego VP6 wyróżniono następujące grupy antygenowe rotawirusa:
- grupy główne: A, B, C oraz D,
- grupy dodatkowe: F i G.
Według dostępnych danych grupa antygenowa A (RVA) odpowiedzialna jest za większość przypadków infekcji rotawirusowych u człowieka (około 90% przypadków), natomiast niebezpieczne dla zdrowia mogą być także zakażenia grupą B i C.
Warto zaznaczyć, że rotawirusy cechujeduża stabilność w odniesieniu do temperatury otoczenia. Są one odporne na zamrażanie, a temperatura 56°C działa na nie destrukcyjnie dopiero po upływie około godziny.
Jak dochodzi do zakażenia rotawirusem?
Infekcjom sprzyja niewystarczające dbanie o higienę osobistą oraz brak ochrony w postaci szczepionki.
Rotawirusem możemy zarazić się przede wszystkim:
- poprzez bezpośredni kontakt z osobą zakażoną,
- drogą pokarmową, np. poprzez zakażoną żywność,
- drogą wziewną (jeśli w powietrzu utrzymują się fragmenty wydalin z wirusem),
- możliwe są także infekcje drogą krwiopochodną.
Po wniknięciu rotawirusów do organizmu, dochodzi do uszkodzania komórek jelita cienkiego, czego efektem jest występowanie zaburzeń trawienia i wchłaniania oraz nieprawidłowa gospodarka wodno-elektrolitowa. Możliwe jest także występowanie dysfunkcji w obrębie płuc i wątroby, gdzie mogą pojawiać się nacieki zapalne oraz ogniska martwicy.
Jakie są objawy zakażenia rotawirusem?
Okres wylęgania rotawirusa wynosi zazwyczaj 12-96 godzin, ale możliwy jest nawet dziesięciodniowy czas inkubacji. Należy pamiętać, że po przebytej infekcji chory może jeszcze przez kilka tygodni wydalać wirusa.
Zakażenie rotawirusem może mieć zróżnicowany przebieg - od bezobjawowej infekcji, poprzez łagodne symptomy, po ciężkie przypadki biegunki zagrażającej zdrowiu i życiu pacjenta. W niektórych przypadkach konieczna jest pilna hospitalizacja.
W infekcji rotawirusowej mogą wystąpić następujące objawy:
- wodnista biegunka (często żółtozielona),
- wymioty,
- gorączka,
- ból brzucha,
- brak łaknienia.
Infekcje rotawirusowe mogą powodować następujące powikłania:
- zaburzenia wodno-elektrolitowe,
- wtórną nietolerancję laktozy,
- nieprawidłową aktywność enzymów wątrobowych: aminotransferazy alaninowej (ALT) i asparaginianowej (AST),
- infekcję układową i zajęcie narządów (np. płuc i wątroby),
- odwodnienie,
- wstrząs hipowolemiczny,
- w skrajnych przypadkach może nastąpić zgon.
Produkty na problemy układu pokarmowego dla dzieci
-
-
Anaketon Forte 250
preparat łagodzący uczucie dyskomforu trawiennego
Cena od
15,99 zł
Normalna cena
18,99 zł
-
-
-
Dpp Complex Kapsułki
preparat łagodzący uczucie dyskomforu trawiennego
Cena od
20,49 zł
Normalna cena
25,99 zł
Kto
jest narażony na infekcje rotawirusowe? Czy możliwe jest nabycie odporności?
Biegunki rotawirusowe odnotowywane są przede wszystkim u dzieci do 2 roku życia i w tej grupie stanowią największe zagrożenie. Dodatkowo, mogą wywoływać niebezpieczne infekcje u osób starszych po 65 roku życia, zwłaszcza jeśli są to pacjenci z zaburzoną odpornością.
Infekcje rotawirusowe odnotowywane są przede wszystkim w okresie jesienno-zimowym. W wielu przypadkach leczenie musi odbywać się warunkach szpitalnych, a i tak w skali globalnej nawet pół miliona dzieci rocznie umiera z powodu ostrych biegunek wywołanych rotawirusami.
Aby tego uniknąć należy stosować odpowiednie środki profilaktyczne, z których najbardziej skuteczne są szczepienia ochronne.
Należy podkreślić, że w czasie całego życia możliwe są ponowne infekcje, jednak z bieganiem czasu obserwowane jest nabycie odporności, dzięki czemu u osób dorosłych biegunki rotawirusowe obserwowane są niezwykle rzadko.
Jak leczyć rotawirusa?
Prawdopodobnie każde dziecko do 5 roku życia przejdzie infekcję rotawirusową, czemu sprzyja łatwość zakażenia i duże rozpowszechnienie rotawirusów w społeczeństwie.
W Polsce każdego roku rejestrowanych jest od 20 do 50 tysięcy zachorowań, z których większość przypadków obejmuje tylko pacjentów hospitalizowanych. Rzeczywista skala infekcji rotawirusowych jest zatem trudna do określenia, a dostępne statystyki wydają się być mocno niedoszacowane.
W rozpoznaniu infekcji rotawirusowej pomocne będzie wykonanie:
- mikrobiologicznego badania kału,
- testu aglutynacji lateksowej (AL),
- immunoenzymatycznego testu ELISA (ELISA, ang. enzyme linked immunosorbent assay),
- reakcji PCR (ang. polymerase chain reaction).
Leczenie infekcji rotawirusowej ma charakter objawowy i powinno być oparte na przywróceniu gospodarki wodno-elektrolitowej. Lekarz może zalecić także podawanie leku przeciwgorączkowego. Łagodzenie objawów zakażenia rotawirusami można osiągnąć poprzez stosowanie preparatów probiotycznych zawierających w składzie szczep bakterii Lactobacillus Rhamnosus.
W trakcie leczenia zalecana jest dieta lekkostrawna oraz przyjmowanie zwiększonej ilości płynów. Ryzyko odwodnienia oraz ciężki przebieg nieżytu żołądkowo-jelitowego stanowią podstawę do prowadzenia leczenia w warunkach szpitalnych.
Na czym polega profilaktyka zakażenia rotawirusem?
Aby uniknąć zakażenia rotawirusem lub zminimalizować ryzyko jego wystąpienia należy:
- korzystać ze szczepień ochronnych,
- unikać miejsc zatłoczonych,
- zachować odpowiednią higienę osobistą,
- myć często ręce (szczególnie przed posiłkiem oraz po skorzystaniu z toalety),
- dbaćo czyste miejsca do przygotowania i spożycia posiłku,
- dezynfekować toaletę oraz nocniki,
- dezynfekować powierzchnie użytkowe i rzeczy osobiste (np. klucze czy telefon),
- dezynfekować często dotykanych powierzchni w przestrzeni publicznej (np. domofony, przyciski w windzie, klamki drzwi wejściowych).
Produkty do dezynfekcji
-
Aerodesin 2000
płyn do dezynfekcji powierzchni
Cena od
61,99 zł
Normalna cena
73,99 zł
-
-
Czy istnieją szczepionki chroniące przed rotawirusami?
Czy w Polsce są one obowiązkowe?
Dostępne w Polsce szczepionki zawierają żywe wirusy (atenuowane czyli osłabione). Preparaty zostały uznane za bezpieczne oraz dobrze tolerowane. Można je podać podczas jednej wizyty szczepiennej równocześnie z innymi szczepionkami, stosowanymi w pierwszym półroczu życia.
Szczepionki przeciwko rotawirusom są dedykowane niemowlętom już od 6 tygodnia życia, a ich aplikacja odbywa się wyłącznie w sposób doustny.
Szczepień nie wykonuje się u osób dorosłych, gdyż w tej grupie wiekowej występuje wysoki poziom odporności nabytej w wyniku przebytych wcześniej infekcji rotawirusowych.
Aktualnie w naszym kraju dostępne są następujące szczepionki przeciwko rotawirusom:
- szczepionka monowalentna zawierająca atenuowany ludzki szczep wirusa RIX 4414 (cykl szczepienia obejmuje 2 dawki; ostatnia dawka powinna być podana maksymalnie przed ukończeniem 24 tygodnia życia),
- szczepionka pięciowalentna, która zawiera 5 szczepów wirusa, stanowiących reasortanty ludzko-bydlęce (cykl szczepienia obejmuje 3 dawki; ostatnia dawka powinna być podana maksymalnie przed ukończeniem 32 tygodnia życia).
W Polsce istnieje obecnie obowiązek szczepienia dzieci przeciwko rotawirusom, co zostało ujęte w Programie Szczepień Ochronnych i jest finansowane z budżetu państwa. W ramach bezpłatnych szczepień niemowlętom podawana jest szczepionka pięciowalentna w cyklu 3 dawkowym.
Należy zaznaczyć, że szczepienie nie chroni przed zakażeniem rotawirusami, natomiast skutecznie obniża ryzyko ciężkiego przebiegu nieżytu żołądkowo-jelitowego i niweluje konieczność hospitalizacji dziecka. Ochrona po zastosowaniu pełnego cyklu szczepienia utrzymywana jest zwykle przez około 3 lata.
Zatem stosowanie szczepień ochronnych wraz wdrożeniem pozostałych działań profilaktycznych stanowi najlepsze narzędzie do walki z rotawirusami, a tym samym pozwala uniknąć ostrych biegunek, których przebieg jest często wyczerpujący dla organizmu najmłodszych pacjentów.
Bibliografia
- Bigoraj, E., Mizak, B., Król, J. (2006). Struktura rotawirusów–czynnika etiologicznego infekcji pokarmowych u człowieka. Med. Weter, 62, 1215-1218.
- Crawford, S. E., Patel, D. G., Cheng, E., Berkova, Z., Hyser, J. M., Ciarlet, M., Finegold, M.J., Conner, M.E., Estes, M. K. (2006). Rotavirus viremia and extraintestinal viral infection in the neonatal rat model. Journal of virology, 80(10), 4820-4832.
- Falszewska, A., & Szajewska, H. (2018). Ostra biegunka infekcyjna u dzieci – co mówią aktualne dane. Zakażenia XXI wieku, 1(2), 79-87.
- Lipiński, P., Jankowska, I., & Liberek, A. (2018). Hiperaminotransferazemia w przebiegu zakażenia rotawirusem. Pediatria Polska, 93(1), 94-97.
- Oleksy, M., Koligot, K., Dryś, A., & Gościniak, G. (2015). Występowanie rotawirusów i adenowirusów u dzieci z objawami biegunki na terenie Dolnego Śląska. Hygeia, 50(4), 598-603.
- Sastri, N. P., Crawford, S. E., & Estes, M. K. (2016). Pleiotropic properties of rotavirus nonstructural protein 4 (NSP4) and their effects on viral replication and pathogenesis. Viral gastroenteritis, 145-174.
- https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/rotawirusy/ (data dostępu: 31.10.2022)
