Rotawirusy są szczególnie niebezpieczne dla dzieci do 2 roku życia oraz dla seniorów z obniżoną odpornością. Głównym objawem infekcji rotawirusowej jest zazwyczaj gorączka oraz wodnista biegunka, która stwarza ryzyko odwodnienia organizmu. Niestety z powodu zakażeń rotawirusami każdego roku na świecie umiera nawet pół miliona małych pacjentów, dlatego korzystanie ze szczepień ochronnych oraz przestrzeganie zasad higieny osobistej jest kluczowe w walce z ostrym nieżytem żołądkowo-jelitowym u dzieci. Jakie są przyczyny i objawy zakażenia rotawirusem? Jak leczyć rotawirusa? Czy mogą wystąpić powikłania po infekcji rotawirusowej?
Rotawirusy (RV) stanowią najczęstszą przyczynę nieżytu żołądkowo-jelitowego u dzieci do 2 roku życia. W ujęciu taksonomicznym zaliczane są rodziny reowirusów (Reoviridae), a ich materiałem genetycznym jest podwójna nić RNA, która składa się z 11 segmentów (VP7, VP4, VP6, VP1, VP2, VP3, NSP1, NSP2, NSP3, NSP4, NSP5/6).
Ludzki rotawirus (HRV, ang. human rotavirus) ma kształt kulisty o średnicy około 60-70 nm i jest pozbawiony otoczki lipidowej. Zdolność do wywoływania infekcji jest związana z występowaniem w genomie rotawirusa 6 białek strukturalnych (VP, ang.viral proteins) oraz 6 białek niestrukturalnych (NSP, ang. nonstructural proteins), do których zaliczamy między innymi glikoproteinę NSP 4. Jest ona uważana za kluczowy czynnik determinujący replikację wirusa oraz patogenezę nieżytu żołądkowo-jelitowego.
Do pozostałych czynników wpływających na wywołanie infekcji rotawirusowej należą przede wszystkim:
Na podstawie zmienności genetycznej białka strukturalnego VP6 wyróżniono następujące grupy antygenowe rotawirusa:
Według dostępnych danych grupa antygenowa A (RVA) odpowiedzialna jest za większość przypadków infekcji rotawirusowych u człowieka (około 90% przypadków), natomiast niebezpieczne dla zdrowia mogą być także zakażenia grupą B i C.
Warto zaznaczyć, że rotawirusy cechujeduża stabilność w odniesieniu do temperatury otoczenia. Są one odporne na zamrażanie, a temperatura 56°C działa na nie destrukcyjnie dopiero po upływie około godziny.
Infekcjom sprzyja niewystarczające dbanie o higienę osobistą oraz brak ochrony w postaci szczepionki.
Rotawirusem możemy zarazić się przede wszystkim:
Po wniknięciu rotawirusów do organizmu, dochodzi do uszkodzania komórek jelita cienkiego, czego efektem jest występowanie zaburzeń trawienia i wchłaniania oraz nieprawidłowa gospodarka wodno-elektrolitowa. Możliwe jest także występowanie dysfunkcji w obrębie płuc i wątroby, gdzie mogą pojawiać się nacieki zapalne oraz ogniska martwicy.
Okres wylęgania rotawirusa wynosi zazwyczaj 12-96 godzin, ale możliwy jest nawet dziesięciodniowy czas inkubacji. Należy pamiętać, że po przebytej infekcji chory może jeszcze przez kilka tygodni wydalać wirusa.
Zakażenie rotawirusem może mieć zróżnicowany przebieg - od bezobjawowej infekcji, poprzez łagodne symptomy, po ciężkie przypadki biegunki zagrażającej zdrowiu i życiu pacjenta. W niektórych przypadkach konieczna jest pilna hospitalizacja.
W infekcji rotawirusowej mogą wystąpić następujące objawy:
Infekcje rotawirusowe mogą powodować następujące powikłania:
Biegunki rotawirusowe odnotowywane są przede wszystkim u dzieci do 2 roku życia i w tej grupie stanowią największe zagrożenie. Dodatkowo, mogą wywoływać niebezpieczne infekcje u osób starszych po 65 roku życia, zwłaszcza jeśli są to pacjenci z zaburzoną odpornością.
Infekcje rotawirusowe odnotowywane są przede wszystkim w okresie jesienno-zimowym. W wielu przypadkach leczenie musi odbywać się warunkach szpitalnych, a i tak w skali globalnej nawet pół miliona dzieci rocznie umiera z powodu ostrych biegunek wywołanych rotawirusami.
Aby tego uniknąć należy stosować odpowiednie środki profilaktyczne, z których najbardziej skuteczne są szczepienia ochronne.
Należy podkreślić, że w czasie całego życia możliwe są ponowne infekcje, jednak z bieganiem czasu obserwowane jest nabycie odporności, dzięki czemu u osób dorosłych biegunki rotawirusowe obserwowane są niezwykle rzadko.
Prawdopodobnie każde dziecko do 5 roku życia przejdzie infekcję rotawirusową, czemu sprzyja łatwość zakażenia i duże rozpowszechnienie rotawirusów w społeczeństwie.
W Polsce każdego roku rejestrowanych jest od 20 do 50 tysięcy zachorowań, z których większość przypadków obejmuje tylko pacjentów hospitalizowanych. Rzeczywista skala infekcji rotawirusowych jest zatem trudna do określenia, a dostępne statystyki wydają się być mocno niedoszacowane.
W rozpoznaniu infekcji rotawirusowej pomocne będzie wykonanie:
Leczenie infekcji rotawirusowej ma charakter objawowy i powinno być oparte na przywróceniu gospodarki wodno-elektrolitowej. Lekarz może zalecić także podawanie leku przeciwgorączkowego. Łagodzenie objawów zakażenia rotawirusami można osiągnąć poprzez stosowanie preparatów probiotycznych zawierających w składzie szczep bakterii Lactobacillus Rhamnosus.
W trakcie leczenia zalecana jest dieta lekkostrawna oraz przyjmowanie zwiększonej ilości płynów. Ryzyko odwodnienia oraz ciężki przebieg nieżytu żołądkowo-jelitowego stanowią podstawę do prowadzenia leczenia w warunkach szpitalnych.
Aby uniknąć zakażenia rotawirusem lub zminimalizować ryzyko jego wystąpienia należy:
Dostępne w Polsce szczepionki zawierają żywe wirusy (atenuowane czyli osłabione). Preparaty zostały uznane za bezpieczne oraz dobrze tolerowane. Można je podać podczas jednej wizyty szczepiennej równocześnie z innymi szczepionkami, stosowanymi w pierwszym półroczu życia.
Szczepionki przeciwko rotawirusom są dedykowane niemowlętom już od 6 tygodnia życia, a ich aplikacja odbywa się wyłącznie w sposób doustny.
Szczepień nie wykonuje się u osób dorosłych, gdyż w tej grupie wiekowej występuje wysoki poziom odporności nabytej w wyniku przebytych wcześniej infekcji rotawirusowych.
Aktualnie w naszym kraju dostępne są następujące szczepionki przeciwko rotawirusom:
W Polsce istnieje obecnie obowiązek szczepienia dzieci przeciwko rotawirusom, co zostało ujęte w Programie Szczepień Ochronnych i jest finansowane z budżetu państwa. W ramach bezpłatnych szczepień niemowlętom podawana jest szczepionka pięciowalentna w cyklu 3 dawkowym.
Należy zaznaczyć, że szczepienie nie chroni przed zakażeniem rotawirusami, natomiast skutecznie obniża ryzyko ciężkiego przebiegu nieżytu żołądkowo-jelitowego i niweluje konieczność hospitalizacji dziecka. Ochrona po zastosowaniu pełnego cyklu szczepienia utrzymywana jest zwykle przez około 3 lata.
Zatem stosowanie szczepień ochronnych wraz wdrożeniem pozostałych działań profilaktycznych stanowi najlepsze narzędzie do walki z rotawirusami, a tym samym pozwala uniknąć ostrych biegunek, których przebieg jest często wyczerpujący dla organizmu najmłodszych pacjentów.
