Zawroty głowy stanowią 3. najczęstszą przyczynę konsultacji neurologicznych. Ich częstość występowania wzrasta z wiekiem i stanowi jeden z najczęstszych powodów wizyt na SORze. Czym są zawroty głowy? Skąd się biorą i czym można nad nimi zapanować? Jakie są przyczyny i objawy zawrotów głowy? Jak sobie z nimi radzić? Jakie są sposoby na zawroty głowy i jak je leczyć?
Zawroty głowy to dolegliwość, która może objawiać się w dwojaki sposób:
Pierwszy podtyp nazywany jest czasem zawrotami głowy układowymi, a drugi nieukładowymi.
Odczucia te nierzadko wiążą się z nudnościami i/lub wymiotami. Jest to objaw subiektywny, co może czasem prowadzić do trudności i pomyłek diagnostycznych.
Zawroty głowy mogą być wywołane wieloma różnymi schorzeniami. Na szczęście tylko niewielki odsetek przypadków - oceniany na około 15% - stanowią pacjenci, którzy wymagają natychmiastowej diagnostyki i leczenia ze względu na duże zagrożenie życia lub zdrowia. Wśród groźnych przyczyn zawrotów prym wiodą zaburzenia wodno-elektrolitowe oraz incydenty naczyniowe (takie jak udar mózgu czy przemijający napad niedokrwienny - transient ichaemic attack, TIA). Inni pacjenci, którzy wymagają przyspieszonego toru diagnostycznego to ci prezentujący, prócz zawrotów głowy, objawy zaburzeń rytmu serca.
Najczęstszą przyczyną zawrotów głowy są tzw. łagodne położeniowe zawroty głowy (ang. benign paroxysmal positional vertigo, BPPV). Wynika ona z odrywania się otolitów od błony otolitowej woreczka i/lub łagiewki i przemieszczania się ich do kanałów półkolistych. Otolity lokalizują się najczęściej w kanale półkolistym tylnym, położonym najniżej. Fizjologicznie otolity znajdują się w innej części błędnika - przedsionku. Ich przemieszczenie się do kanałów półkolistych powoduje pobudzenie receptorów. Kanały półkoliste odpowiadają za odczuwanie przyspieszenia kątowego, więc ich pobudzenie przez otolity będzie skutkowało zawrotami głowy.
Przemieszczanie otolitów może być wywołane wieloma różnymi czynnikami, m.in.:
Napady w BPPV są częstym problemem u osób starszych i częściej występują u kobiet.
Inną częstą przyczyną wystąpienia zawrotów głowy jest hipotensja ortostatyczna (HO). Definiuje się ją jako spadek tętniczego ciśnienia skurczowego o minimum 20 mmHg i/lub rozkurczowego o minimum 10 mmHg w ciągu 3 minut po pionizacji pacjenta. Typowo pacjenci zgłaszają uczucie zbliżającego się omdlenia lub mdleją po przyjęciu pozycji stojącej. Nierzadko pojawiają się u nich także zawroty głowy, czasem przebiegające nawet z oczopląsem. Hipotensja ortostatyczna najczęściej wywoływana jest przez leki oraz hipowolemię, czyli spadkiem objętości krwi krążącej. W przypadku stwierdzenia HO należy wykluczyć jednak inne, potencjalnie groźne przyczyny takie jak krwotok wewnętrzny, czy kwasica ketonowa.
Zarówno BPPV, jak i zawroty głowy w HO zaliczają się do tzw. zawrotów głowy prowokowanych. Charakteryzują się tym, że wywołuje je konkretny czynnik, taki jak zmiana pozycji ciała czy, rzadziej, głośne dźwięki. Napady trwają zwykle od kilkudziesięciu sekund do kilkudziesięciu minut.
W spontanicznych zawrotach głowy brak jest jednoznacznego czynnika wyzwalającego. Zawroty głowy tego typu mogą trwać kilka minut lub kilka godzin, ale możliwe są napady, które trwają sekundy lub dni. Również częstość napadów jest bardzo różna - mogą występować wielokrotnie w ciągu jednego dnia, ale mogą także pojawiać się raz na kilka miesięcy. Spontaniczne zawroty głowy najczęściej wywoływane są przez:
Migrena przedsionkowa najczęściej dotyczy kobiet w wieku od 40. do 54. roku życia - w tej grupie chorobowość ocenia się aż na 5%. Aby zdiagnozować to schorzenie, konieczne jest wystąpienie minimum 5 epizodów o długości od 5 minut do 72 godzin, którym przynajmniej w połowie przypadków towarzyszą cechy migreny:
Konieczne jest także wykluczenie innych możliwych przyczyn występowania tych dolegliwości.
Zawroty głowy w odruchowych zespołach omdleniowych stanowią tzw. objaw prodromalny - poprzedzający omdlenie. Mogą one mieć charakter np. wirowania. Nierzadko bywa, że u pacjenta nie dochodzi ostatecznie do omdlenia, a jedyną manifestacją schorzenia są właśnie objawy prodromalne.
Zaburzenia lękowe najczęściej wiążą się z dolegliwościami ze strony klatki piersiowej. Drugim pod względem częstości zgłaszanym objawem są zawroty głowy. Zazwyczaj zawrotom głowy towarzyszą inne objawy:
Zawroty głowy są częstą dolegliwością, którą mogą wywoływać różne schorzenia - nie zawsze wymagające natychmiastowej pomocy lekarskiej. W przypadku, gdy zawrotom głowy towarzyszą niepokojące objawy, takie jak silny ból głowy, osłabienie kończyn, czy drętwienie jednej połowy ciała - pacjent powinien dążyć do szybkiego wyjaśnienia tej sytuacji.
Zawroty głowy są dolegliwością znacznie upośledzającą codziennie funkcjonowanie. Według danych w grupie wiekowej 18-79 lat prawdopodobieństwo wystąpienia zawrotów głowy przynajmniej raz wynosi około 7%. Istnieją tzw. zawroty głowy fizjologiczne, które nie powinny budzić niepokoju pacjenta i nie wymagają pomocy lekarskiej. Występują one np. przy przebywaniu na wysokości, mogą pojawić się także po ustaniu ruchu.
Nawracające zawroty głowy należy skonsultować z lekarzem prowadzącym, który przeprowadzi odpowiedni wywiad. Ważne będą m.in. informacje na temat tego, jak długo trwają epizody, jak często się pojawiają i czy istnieją czynniki wyzwalające je. Niezwykle istotne jest także to, czy zawrotom towarzyszą inne objawy, takie jak omdlenia, czy tachykardia. Następnie lekarz przeprowadzi badanie fizykalne, które składać się powinno nie tylko z badania ogólnolekarskiego, w którego skład wchodzi np. pomiar ciśnienia tętniczego, ale i badania neurologicznego. W przypadku podejrzenia, że przyczyną zawrotów głowy są BPPV - lekarz wykona tzw. manewr Dix-Hallpike’a. Jeśli będzie on dodatni, możliwe będzie wykonanie manewru repozycyjnego Epleya, co powinno usunąć dolegliwości.
W razie konieczności lekarz skieruje na odpowiednie badania specjalistyczne.
Optymalną sytuacją jest określenie schorzenia wywołującego zawroty głowy i leczenie go, jednak do czasu, gdy leczenie przyczynowe zacznie przynosić skutki, możliwe jest wprowadzenie leczenia objawowego. Stosuje się np. leki o działaniu ośrodkowym, takie jak neuroleptyki, leki przeciwhistaminowe, czy benzodiazepiny.
