Jod jest ostatnio bardzo popularnym tematem, za sprawą możliwego skażenia radioaktywnego z rejonu Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej. Tabletki z jodkiem potasu, suplementy z jodem, tabletki z płynem Lugola czy jodyna. Pacjenci szukają ich codziennie w aptekach, chociaż jod to pierwiastek znany od bardzo dawna. Co ciekawe, bywa również stosowany w okulistyce. Czym zatem jest jod? Kiedy należy go uzupełniać? W jakiej postaci przyjmować jod i jak go dawkować?
Jod to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, a przede wszystkim biosyntezy hormonów tarczycowych:
Hormony te odpowiadają za tak wiele funkcji, że nie sposób wymienić je wszystkie. Wpływają między innymi na nasz układ nerwowy, czynność układu krążenia, gospodarkę wodno-elektrolitową, przemiany energetyczne, a także metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów.
W przyrodzie największe stężenie jodu znajduje się nad oceanem, a także nad morzem. Jego stężenie stopniowo spada przesuwając się w głąb lądu, dlatego tereny górskie odznaczają się najniższym jego poziomem. Jod to pierwiastek egzogenny co oznacza, że musimy dostarczyć go z zewnątrz, aby utrzymać jego prawidłowe stężenie w organizmie. Pośredniczy w tym układ oddechowy, gdy wdychamy nadmorskie powietrze, ale także odpowiednia dieta.
Jod znajduje się przede wszystkim w rybach morskich takich jak:
Znajdziemy go także w owocach morza (kalmary, krewetki), algach, żółtkach i nabiale.
Od 1997 roku w Polsce wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej, aby zadbać o niedobory jodu u Polaków. Nie oznacza to oczywiście, że mamy od teraz zwiększyć spożywanie soli. Sól jest głównym winowajcą nadciśnienia, dlatego uzupełniajmy poziom jodu wprowadzając do swojego jadłospisu ryby i owoce morza, a sól pozostawmy raczej jako dodatek do potraw. Pamiętajmy, że maksymalna dzienna dawka soli według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to 5 gram, czyli niecała 1 łyżeczka. Nie zaspokoi ona naszego zapotrzebowania na jod.
Jak już wiemy, gdzie wspomniany jod się znajduje, odpowiedzmy sobie na pytanie, ile jodu przyjmować?
Dzienna dawka jodu, zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia wynosi odpowiednio dla:
Większe zapotrzebowanie na jod u kobiet w ciąży i matek karmiących może wiązać się ze zwiększoną utratą tego pierwiastka przez nerki, których czynność w trakcie ciąży zdecydowanie rośnie. W tym czasie dochodzi również do istotnych zmian w tarczycy i zwiększonej produkcji jej hormonów.
Gdy dostarczamy organizmowi zbyt mało jodu, wówczas tarczyca nie może prowadzić syntezy hormonów na odpowiednim poziomie. Zaczyna przerastać i zmieniać swoją strukturę, co prowadzi do niedoczynności tarczycy.
Od czasu wprowadzenia powszechnego obowiązku jodowania soli kuchennej, problem niedoboru jodu w Polsce zdecydowanie się zmniejszył. Niestety,niedobory jodu nadal pozostają jednym z głównych problemów zdrowia publicznego na świecie. Na jego skutki narażone są przede wszystkim dzieci oraz kobiety karmiące. Zbyt niska podaż jodu może prowadzić do:
Zbyt niski poziom jodu jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci, ponieważ może skutkować poważną chorobą - kretynizm (matołectwo).
Kretynizm, czyli wrodzony zespół niedoboru jodu może się objawiać jako:
Obecnie z nadmiarem jodu w populacji spotykamy się niezwykle rzadko. Najczęściej skutkuje on rozwojem nadczynności tarczycy.
Należy również zwrócić szczególną uwagę na podaż jodu w okresie ciąży, karmienia i ogólnie u dzieci. Płód nie ma na tyle wykształconych mechanizmów, aby skutecznie bronić się przed nadmiarem jodu. Zbyt duże stężenie jodu może wywołać:
Podobnie u dzieci, zbyt duże dawki jodu stanowią ryzyko rozwoju wola.
Przedawkowanie jodu może dawać ogólne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego takie jak:
Niestety może skończyć się to również odwodnieniem i wstrząsem anafilaktycznym, który jest niebezpieczny dla naszego zdrowia i życia. Po zażyciu bardzo wysokich dawek jodu może dojść nawet do zgonu. Przewlekłe przedawkowanie może prowadzić do jodzicy, czyli zatrucia jodem i objawami takimi jak:
Pamiętajmy zatem, aby na własną rękę nie kombinować z dużymi dawkami tego pierwiastka, ponieważ może to skończyć się dla nas tragicznie.
Jod wydalany jest nawet w 90% przez nerki. Z tego powodu, aby właściwie zbadać poziom jodu należy wykonać dobową zbiórkę moczu. Cały proces rozpoczyna się z samego rana i kolejne porcje moczu zbiera się do 2-3 litrowego pojemnika na mocz (pierwszą poranną porcję moczu pomija się). Po upływie 24 godzin, mocz zbierany w pojemniku należy zamieszać i odlać część (50-100 ml) do plastikowego, małego pojemnika, który następnie oddaje się do laboratorium.
W aptece możemy spotkać wiele różnych preparatów z jodem. W przypadku niedoborów jodu stwierdzonych przez lekarza, możemy otrzymać leki z jodkiem potasu w postaci tabletek, dostępne na receptę.
Jod dodawany jest również do mleka modyfikowanego dla niemowląt, aby zadbać o odpowiedni poziom tego pierwiastka od najmłodszych lat.
Możemy go również spotkać, jako środek do dezynfekcji z jodem:
Należy pamiętać, że płyn Lugola to wodny roztwór jodu w jodku potasu do użytku zewnętrznego, jest stosowany do:
Wbrew opini internautów, powyższy preparat odkażający - płyn Lugola nie nadaje się do picia!
Natomiast jodyna to spirytusowy roztwór jodu stosowany również wyłącznie do użytku zewnętrznego, a więc odkażania skóry.
W związku z powyższym podkreślmy!
Płynu Lugola i jodyny nie wolno pić! Są to preparaty nieoczyszczone i nieprzeznaczone do stosowania wewnętrznego.
Owszem, czasami w aptece wykonuje się płyn Lugola do picia jako lek recepturowy na zlecenie lekarza. Obecnie są to jednak nieliczne przypadki i takie zastosowanie wiąże się z określonymi wskazaniami. Pamiętaj! Tylko lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu płynu Lugola do picia!
Bez recepty dostępna jest również maść z powidonem jodowanym wskazana do miejscowego leczenia:
Podczas stosowania maść uwalnia jod o działaniu:
Należy jednak pamiętać, że przy długotrwałym stosowaniu maści z jodem na dużej powierzchnie skóry, może dojść do wychwytu jodu przez tarczycę. Z tego powodu stosowanie maści z jodem powinno być ograniczone u osób z:
Dlaczego? Ponieważ są one szczególnie narażone na rozwój nadczynności tarczycy.
W aptece możemy natknąć się także na suplementy diety z jodem. Pamiętajmy jednak, że zarówno niedobór jak i nadmiar jodu jest dla nas szkodliwy. Jeśli podejrzewamy niedobór jodu wykonajmy w pierwszej kolejności badania moczu.
Związki jodu wykorzystywane są także w środkach kontrastowych, stosowanych do badań obrazujących takich jak:
