Jod. Jakie są właściwości i zastosowanie jodu? Jak dawkować jod i uniknąć jego niedoboru? Sprawdź!

Jod jest ostatnio bardzo popularnym tematem, za sprawą możliwego skażenia radioaktywnego z rejonu Zaporoskiej Elektrowni Jądrowej. Tabletki z jodkiem potasu, suplementy  z jodem, tabletki z płynem Lugola czy jodyna. Pacjenci szukają ich codziennie w aptekach, chociaż jod to pierwiastek znany od bardzo dawna. Co ciekawe, bywa również stosowany w okulistyce. Czym zatem jest jod? Kiedy należy go uzupełniać? W jakiej postaci przyjmować jod i jak go dawkować?

Jod to pierwiastek niezbędny do prawidłowego funkcjonowania naszego organizmu, a przede wszystkim biosyntezy hormonów tarczycowych:

• tyroksyny (T4),
• trójjodotyroniny (T3).

Hormony te odpowiadają za tak wiele funkcji, że nie sposób wymienić je wszystkie. Wpływają między innymi na nasz układ nerwowy, czynność układu krążenia, gospodarkę wodno-elektrolitową, przemiany energetyczne, a także metabolizm białek, tłuszczów i węglowodanów.

W przyrodzie największe stężenie jodu znajduje się nad oceanem, a także nad morzem. Jego stężenie stopniowo spada przesuwając się w głąb lądu, dlatego tereny górskie odznaczają się najniższym jego poziomem. Jod to pierwiastek egzogenny co oznacza, że musimy dostarczyć go z zewnątrz, aby utrzymać jego prawidłowe stężenie w organizmie. Pośredniczy w tym układ oddechowy, gdy wdychamy nadmorskie powietrze, ale także odpowiednia dieta.

Jod znajduje się przede wszystkim w rybach morskich takich jak:

• dorsz,
• mintaj,
• makrela,
• flądra.

Znajdziemy go także w owocach morza (kalmary, krewetki), algach, żółtkach i nabiale.

Od 1997 roku w Polsce wprowadzono obowiązek jodowania soli kuchennej, aby zadbać o niedobory jodu u Polaków. Nie oznacza to oczywiście, że mamy od teraz zwiększyć spożywanie soli. Sól jest głównym winowajcą nadciśnienia, dlatego uzupełniajmy poziom jodu wprowadzając do swojego jadłospisu ryby i owoce morza, a sól pozostawmy raczej jako dodatek do potraw. Pamiętajmy, że maksymalna dzienna dawka soli według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) to 5 gram, czyli niecała 1 łyżeczka. Nie zaspokoi ona naszego zapotrzebowania na jod.

Jak już wiemy, gdzie wspomniany jod się znajduje, odpowiedzmy sobie na pytanie, ile jodu przyjmować?

Dzienna dawka jodu, zgodnie z rekomendacjami Światowej Organizacji Zdrowia wynosi odpowiednio dla:

• osób dorosłych: 150 µg jodu,
• kobiet w ciąży i podczas laktacji: 250 µg jodu (w niektórych źródłach nawet 290 µg u matek karmiących),
• dzieci w 1. roku życia: 50 µg jodu,
• dzieci w wieku od 1 do 5 lat: 90 µg jodu,
• dzieci w wieku od 6 do 12 lat: 120 µg jodu.

Większe zapotrzebowanie na jod u kobiet w ciąży i matek karmiących może wiązać się ze zwiększoną utratą tego pierwiastka przez nerki, których czynność w trakcie ciąży zdecydowanie rośnie. W tym czasie dochodzi również do istotnych zmian w tarczycy i zwiększonej produkcji jej hormonów.

Gdy dostarczamy organizmowi zbyt mało jodu, wówczas tarczyca nie może prowadzić syntezy hormonów na odpowiednim poziomie. Zaczyna przerastać i zmieniać swoją strukturę, co prowadzi do niedoczynności tarczycy.

Od czasu wprowadzenia powszechnego obowiązku jodowania soli kuchennej, problem niedoboru jodu w Polsce zdecydowanie się zmniejszył. Niestety,niedobory jodu nadal pozostają jednym z głównych problemów zdrowia publicznego na świecie. Na jego skutki narażone są przede wszystkim dzieci oraz kobiety karmiące. Zbyt niska podaż jodu może prowadzić do:

• powiększenia tarczycy i powstania tak zwanego wola,
• poronienia u kobiet w ciąży, przedwczesnego porodu, wad rozwojowych u płodu, zwiększonej śmiertelności okołoporodowej,
• upośledzenia umysłowego i fizycznego u dzieci,
• problemów z koncentracją, pamięcią czy wydolnością w pracy,
• ospałości, zmęczenia,
• zwiększenia masy ciała,
• suchej skóry.

Zbyt niski poziom jodu jest szczególnie niebezpieczny dla dzieci, ponieważ może skutkować poważną chorobą - kretynizm (matołectwo).

Kretynizm, czyli wrodzony zespół niedoboru jodu może się  objawiać jako:

• wole,
• bardzo niski wzrost,
• zwiększona masa ciała,
• zmiany w wyglądzie twarzy (duża głowa, wyraz otępienia na twarzy),
• głuchota,
• znaczne upośledzenie umysłowe.

Obecnie z nadmiarem jodu w populacji spotykamy się niezwykle rzadko. Najczęściej skutkuje on rozwojem nadczynności tarczycy.

Należy również zwrócić szczególną uwagę na podaż jodu w okresie ciąży, karmienia i ogólnie u dzieci. Płód nie ma na tyle wykształconych mechanizmów, aby skutecznie bronić się przed nadmiarem jodu. Zbyt duże stężenie jodu może wywołać:

• niedoczynność tarczycy,
• wole.

Podobnie u dzieci, zbyt duże dawki jodu stanowią ryzyko rozwoju wola.

Przedawkowanie jodu może dawać ogólne dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego takie jak:

• wymioty,
• bóle brzucha,
• biegunka.

Niestety może skończyć się to również odwodnieniem i wstrząsem anafilaktycznym, który jest niebezpieczny dla naszego zdrowia i życia. Po zażyciu bardzo wysokich dawek jodu może dojść nawet do zgonu. Przewlekłe przedawkowanie może prowadzić do jodzicy, czyli zatrucia jodem i objawami takimi jak:

• metaliczny posmak w ustach,
• zmiany skórne z pęcherzami, łuszczeniem naskórka i zgrubieniami,
• zapalenie spojówek,
• podrażnienie żołądka i oskrzeli.

Pamiętajmy zatem, aby na własną rękę nie kombinować z dużymi dawkami tego pierwiastka, ponieważ może to skończyć się dla nas tragicznie.

Jod wydalany jest nawet w 90% przez nerki. Z tego powodu, aby właściwie zbadać poziom jodu należy wykonać dobową zbiórkę moczu. Cały proces rozpoczyna się z samego rana i kolejne porcje moczu zbiera się do 2-3 litrowego pojemnika na mocz (pierwszą poranną porcję moczu pomija się). Po upływie 24 godzin, mocz zbierany w pojemniku należy zamieszać i odlać część (50-100 ml) do plastikowego, małego pojemnika, który następnie oddaje się do laboratorium.

W aptece możemy spotkać wiele różnych preparatów z jodem. W przypadku niedoborów jodu stwierdzonych przez lekarza, możemy otrzymać leki z jodkiem potasu w postaci tabletek, dostępne na receptę.

Jod dodawany jest również do mleka modyfikowanego dla niemowląt, aby zadbać o odpowiedni poziom tego pierwiastka od najmłodszych lat.

Możemy go również spotkać,  jako środek do dezynfekcji z jodem:

• płyn Lugola,
• jodyna.

Należy pamiętać, że płyn Lugola to wodny roztwór jodu w jodku potasu  do użytku zewnętrznego, jest stosowany do:

• odkażania skóry w przypadku drobnych zranień i otarć,
• w odpowiednim rozcieńczeniu, do płukania gardła i pędzlowania migdałków.

Wbrew opini internautów, powyższy preparat odkażający - płyn Lugola nie nadaje się do picia! 

Natomiast jodyna to spirytusowy roztwór jodu stosowany również wyłącznie do użytku zewnętrznego, a więc odkażania skóry.

W związku z powyższym podkreślmy!

Płynu Lugola i jodyny nie wolno pić! Są to preparaty nieoczyszczone i nieprzeznaczone do stosowania wewnętrznego.

Owszem, czasami w aptece wykonuje się płyn Lugola do picia jako lek recepturowy na zlecenie lekarza. Obecnie są to jednak nieliczne przypadki i takie zastosowanie wiąże się z określonymi wskazaniami. Pamiętaj! Tylko lekarz może podjąć decyzję o zastosowaniu płynu Lugola do picia!

Bez recepty dostępna jest również maść z powidonem jodowanym wskazana do miejscowego leczenia:

• oparzeń,
• ran,
• otarć,
• owrzodzeń,
• zakażeń skóry.

Podczas stosowania maść uwalnia jod o działaniu:

• bakteriobójczym,
• wirusobójczym,
• grzybobójczym.

Należy jednak pamiętać, że przy długotrwałym stosowaniu maści z jodem na dużej powierzchnie skóry, może dojść do wychwytu jodu przez tarczycę. Z tego powodu stosowanie maści z jodem powinno być ograniczone u osób z:

• wolem tarczycy,
• guzkami,
• innymi chorobami tarczycy.

Dlaczego? Ponieważ są one szczególnie narażone na rozwój nadczynności tarczycy.

W aptece możemy natknąć się także na suplementy diety z jodem. Pamiętajmy jednak, że zarówno niedobór jak i nadmiar jodu jest dla nas szkodliwy. Jeśli podejrzewamy niedobór jodu wykonajmy w pierwszej kolejności badania moczu.

Związki jodu wykorzystywane są także w środkach kontrastowych, stosowanych do badań obrazujących takich jak:

• tomografia komputerowa (TK),
• koronarografia,
• urografia.

• Gietka-Czernel M., Profilaktyka niedoboru jodu, Postępy Nauk Medycznych, 2015.
• Jodid, Charakterystyka Produktu Leczniczego.
• Betadine, Charakterystyka Produktu Leczniczego.
• Farebrother J., Zimmermann M.B., Andersson M., Excess iodine intake: sources, assessment, and effects on thyroid function, Ann N Y Acad Sci., 2019.
• Biban B.G., Lichiardopol C., Iodine Deficiency, Still a Global Problem?, Curr Health Sci J. 2017.
• Pyka B., Zieleń-Zynek I., Kowalska J., Ziółkowski G., Hudzik B., Gąsior M., Zubelewicz-Szkodzińska B., Zalecenia dietetyczne dotyczące spożywania jodu — w poszukiwaniu konsensusu między kardiologami a endokrynologami, Folia Cardiologica, 2019.