Alergia pokarmowa dotyczy nawet do 13% dzieci, a z każdym rokiem dane te stają się coraz bardziej przygnębiające. Nieprawidłowe reakcje może wywołać każdy pokarm, jednak najwięcej przypadków objawów alergii pokarmowej u dzieci obserwowanych jest po spożyciu mleka krowiego oraz jaj kurzych. Na liście niebezpiecznych produktów znajdują się też soja, pszenica, cytrusy, truskawki, pomidory, marchew, orzechy i orzeszki ziemne.
Występowanie jakościowo odmiennych i powtarzalnych objawów klinicznych pod wpływem danego czynnika określane jest mianem nadwrażliwości. W tym wypadku jeśli dolegliwości powodowane są przez składnik pokarmowy, to wyzwolona zostaje niepożądana reakcja pokarmowa, która według klasyfikacji Europejskiej Akademii Alergii i Immunologii Klinicznej (EAACI, ang. European Academy of Allergy and Clinical Immunology) może mieć postać toksyczną lub nietoksyczną.
Toksyczna reakcja związana jest zazwyczaj ze złą jakością pokarmu i prowadzi do zatruć pokarmowych, np. poprzez obecność patogennych bakterii i ich toksyn. Natomiast reakcje nietoksyczne wynikają z bezpośredniej odpowiedzi organizmu na spożyty pokarm, który z założenia u osób zdrowych nie powinien wywoływać żadnych dolegliwości.
Nietoksyczne reakcje na pokarm mogą przebiegać bez aktywacji układu immunologicznego i w tym wypadku nazywane są nietolerancją pokarmową (np. enzymatyczną związaną z brakiem enzymu laktazy). Jeśli nietoksyczne niepożądane reakcje po spożyciu pokarmów związane są z mechanizmami immunologicznymi to mamy do czynienia z alergią pokarmową, która może przebiegać w sposób IgE-zależny lub IgE-niezależny.
Pierwsza próbę uporządkowania danych epidemiologicznych dotyczących alergii pokarmowej wśród dzieci w Polsce podjął w 1999 roku zespół specjalistów z ośrodka białostockiego. Badacze wykazali, że u 4,5% badanych dzieci w wieku niemowlęcym obserwowane są objawy alergii IgE-zależnej, a pokarmami najczęściej uczulającymi okazały się być białka mleka krowiego, białka jaja kurzego oraz owoce cytrusowe.
W tym samym czasie próbę uporządkowania danych statystycznych podjął także łódzki zespół specjalistów, którzy oparli efekty swojej pracy na wywiadzie, badaniu fizykalnym, oznaczeniu asIgE w surowicy oraz na wykonaniu testów skórnych. Na podstawie uzyskanych danych ustalono, że alergia pokarmowa dotyczy aż około 12% badanych niemowląt, natomiast ilość diagnozowanych przypadków maleje wraz z wiekiem i w grupie trzylatków wynosi około 6%. Jeszcze inne badania, które realizowane były w latach 2006-2008 pod nazwą Epidemiologia Chorób Alergicznych w Polsce (ECAP), ukazały, że na alergię pokarmową cierpi aż 13% dzieci w wieku od 6 do 7 lat, z kolei w grupie 13-14 lat jest to 11%, a w populacji osób dorosłych odsetek chorych sięga 5%.
Choć dane uzyskiwane w różnych latach i w różnych ośrodkach badawczych różnią się nieco od siebie (np. ze względu na zastosowane metody), stanowią jednak niepodważalny dowód, że alergia pokarmowa wśród niemowląt i dzieci jest poważnym problemem zdrowotnym i dotyczy ogromnej części naszego społeczeństwa.
Wśród najmłodszych pacjentów zdecydowana większość objawów alergicznych manifestowana jest po posiłku zawierającym mleko krowie i jaja kurze.
Objawy alergi pokarmowej u dzieci mogą wywoływać produkty, takie jak:
Mleko krowie należy do najbardziej alergizującego pokarmu wśród dzieci. Według statystyk problem związany ze spożyciem mleka może dotyczyć nawet do 90% wszystkich małych pacjentów, szczególnie tych do 3. roku życia.
Mleko krowie zawiera około 30 różnych białek, które mogą wyzwalać nieprawidłowe reakcje. Do głównych frakcji białek mleka należy kazeina oraz białka serwatkowe (w tym α-laktoalbumina, β-laktoglobulina, albumina surowicza, laktoferyna). Pamiętajmy, że alergicy powinni unikać nie tylko samego mleka krowiego, ale też wszystkich produktów, które mogą je zawierać w swoim składzie, na przykład:
Główne objawy uczuelnia na białko mleka krowiego u dzieci to:
Białka zawarte w jajach kurzych stanowią drugi po mleku czynnik wyzwalający reakcje alergiczne u dzieci. Znanych jest ponad 20 różnych białek w jajach (np. owomukoid, owoalbumina). Główne objawy uczuelnia na białko jaja kurzego u dzieci to:
Pamiętajmy, że jaja kurze są składnikiem wielu produktów, np. lodów, ciast i deserów, słodyczy, sosów, czy makaronu, dlatego osoby z alergią pokarmową powinny uważnie czytać etykiety, aby zminimalizować ryzyko wystąpienia objawów zagrażających zdrowiu i życiu.
Cytrusy stanowią jedne z najsmaczniejszych owoców, które dodatkowo bogate są w cenne składniki aktywne takie jak kwas askorbinowy, karotenoidy, czy flawonoidy. Stanowią źródło antyoksydantów i działają przeciwbakteryjnie. Niestety spożywanie pomarańczy czy mandarynek wiąże się też z ryzykiem wystąpienia reakcji alergicznych, które szczególnie często obserwowane są u dzieci. Okazuje się, że za alergię na cytrusy odpowiadają nie tylko białka (np. profiliny, niespecyficzne białka wiążące lipidy), ale też substancje zapachowe, do których należą między innymi limonen, cytral oraz cytronelol.
Objawami alergii pokarmowej na cytrusy u dzieci mogą być: zespół alergii jamy ustnej, kolka i ból brzucha, wymioty, biegunka lub zaparcia, refluks żołądkowo-przełykowy i eozynofilowe zapalenie przełyku.
Soja stanowi doskonałe źródło białka, które chętnie jest wykorzystywane przez osoby wystrzegające się produktów mięsnych. Niestety proteiny soi, poza wartością odżywczą, stanowią także niebezpieczne dla zdrowia alergeny.
Znanych jest obecnie 8 alergenów soi (Gly m 1-8), które odpowiedzialne są za występowanie nieprawidłowych reakcji, ujawnianych często już we wczesnym dzieciństwie. Do objawów odnotowanych u alergików należą między innymi: zmiany skórne (np. pokrzywka), nudności i wymioty, biegunka, zespół alergii jamy ustnej, ból brzucha, przewlekłe zapalenie jelit, duszność, obrzęk naczynioruchowy, nieżyt nosa.
Warto podkreślić, że mieszanki mlekozastępcze wyprodukowane na bazie białek soi były w przeszłości zalecane do karmienia niemowląt, które były uczulone na mleko krowie. Niestety z biegiem lat okazało się, że oba produkty odpowiedzialne są za występowanie poważnych reakcji alergicznych, a soja jako zamiennik mleka krowiego nie jest dobrym rozwiązaniem w diecie dziecka.
Znanych jest nawet kilkadziesiąt białek pszenicy, stanowiących niebezpieczeństwo wystąpienia alergii pokarmowej. Przykładem może być aglutynina (Tri a 18), omega-5 gliadyna (Tri a 19), czy inhibitor α-amylazy, których efektem działania na organizm osoby uczulonej mogą być zmiany skórne, objawy żołądkowo-jelitowe oraz astma oskrzelowa.
Nieprawidłowe reakcje po spożyciu orzeszków ziemnych przez małych pacjentów spowodowane są głównie przez alergeny: Ara h 1 i Ara h 2 oraz Ara h 3. Już niewielkie ilości fistaszków mogą powodować zespół alergii jamy ustnej, zaczerwienienie i swędzenie skóry, wymioty, biegunkę, kaszel oraz obrzęk naczynioruchowy.
Alergia pokarmowa stanowi poważny problem zarówno wśród dzieci, jak i w populacji osób dorosłych. Jest ona powodem reakcji zagrażających zdrowiu i życiu, dlatego nie wolno bagatelizować symptomów, zwłaszcza u osób z pozytywnym wywiadem w rodzinie. Należy pamiętać, że nieprawidłowe reakcje po spożyciu pokarmu mogą być objawem alergii, ale też innych, poważnych chorób, dlatego wszystkie niepokojące dolegliwości powinny być niezwłocznie skonsultowane z lekarzem.
