Wielka Ósemka Alergenów to lista pokarmów, które odpowiedzialne są za większość przypadków alergii pokarmowej u osób na całym świecie. Wśród produktów znalazły się: mleko krowie, jaja, ryby, skorupiaki i mięczaki, orzechy, orzeszki arachidowe, soja oraz pszenica. Wielka Ósemka Alergenów została zaproponowana w 1995 roku przez FAO, po czym w 1999 roku została oficjalnie zaakceptowana przez Komisję Kodeksu Żywnościowego (Codex Alimentarius Commission).
Alergia pokarmowa stanowi poważny problem zdrowotny u wielu pacjentów na całym świecie. Obecnie możemy mówić już o prawdziwej epidemii alergii, co jest przesłanką do umieszczenia jej na liście chorób cywilizacyjnych. Pierwsze opisane przypadki alergii datowane są prawdopodobnie na XVIII wiek. Dotyczyły one alergicznego nieżytu nosa zwanego ówcześnie “gorączką sienną”.
Przełomowym momentem były badania prowadzone przez austriackiego pediatrę Clemensa von Piruet’a, który początkowo opisał „chorobę posurowiczą” u dzieci, a następnie w 1906 roku zaproponował pierwszą definicję alergii jako “zmienioną reaktywność wywołaną przez obce substancje, czyli alergeny”. Termin alergia powstał jako mieszanka wyrazów wywodzących się z języka greckiego:
Późniejsze dekady przyniosły rozkwit badań nad chorobami alergicznymi, której jedną z postaci jest alergia pokarmowa.
Codziennie spożywane produkty mogą mieć nie tylko znaczenie odżywcze, ale też są przyczyną nadmiernej reakcji ze strony układu immunologicznego. Według szacunkowych danych, alergia pokarmowa dotyczy około 8% dzieci oraz od 1-5% populacji osób dorosłych.
Należy podkreślić, że alergię pokarmową mogą powodować nie tylko produkty pochodzenia roślinnego, ale też zwierzęcego.
Do objawów alergii pokarmowej można zaliczyć:
Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO, ang. Food and Agriculture Organization) jest wyspecjalizowaną jednostką, której celem jest zwalczanie głodu oraz zapewnienie bezpieczeństwa żywnościowego i dostępu do wysokiej jakości żywności dla wszystkich mieszkańców naszego globu. FAO współpracuje aż z 194 państwami członkowskimi i prowadzi swoją działalność w 130 krajach na całym świecie.
W 1995 roku grupa ekspertów pracujących w ramach organizacji FAO wyszczególniła 8 grup pokarmów, które z dużym prawdopodobieństwem odpowiadają za 90% przypadków alergii pokarmowej na świecie.
Listę najbardziej i najczęściej alergizujących pokarmów nazwano Wielką Ósemką Alergenów, do których należą:
Wielka Ósemka Alergenów została oficjalnie zaakceptowana w 1999 roku przez Komisję Kodeksu Żywnościowego (Codex Alimentarius Commission), która w międzynarodowym wymiarze dba o ochronę zdrowia i interesy konsumentów oraz działa na rzecz zapewnienia uczciwych praktyk w handlu żywnością. Komisja Kodeksu Żywnościowego zrzesza specjalistów ze świata nauki, ekspertów technicznych, przedstawicieli rządowych oraz przedstawicieli konsumentów i przemysłu, którzy wspólnie pracują nad zatwierdzaniem i publikowaniem norm dla żywności w skali regionalnej i ogólnoświatowej.
Alergia na białka mleka krowiego dotyczy głównie niemowląt i dzieci, u których po 3 roku życia może dojść do wyciszenia nadwrażliwości. Niestety u części pacjentów nie dochodzi do reemisji, a alergia pokarmowa staje się coraz częstszą dolegliwością także w populacji osób dorosłych.
Mleko krowie zawiera kilkadziesiąt różnych białek, które zgrupowane są w następujące frakcje:
Alergia na jaja kurze obserwowana jest zwykle u dzieci, jednak cierpi na nią także coraz większy odsetek osób dorosłych. Typowe objawy alergii na jajka obejmują:
W jajku znajdziemy ponad 150 różnych białek, z których najsilniejszymi alergenami są:
Warto podkreślić, że alergizujące substancje są zawarte zarówno w białku, jak i żółtku jajka.
Nadwrażliwość na tę grupę pokarmów dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych. Objawami alergi na ryby mogą być:
Problem alergii na ryby jest szczególnie nasilony w Skandynawii i Japonii, gdzie odnotowuje się znaczne ilości spożywania tego pokarmu.
Głównym alergenem jest parwalbumina (Gad c 1), która zawarta jest w mięsie ryb. Możliwe jest jednoczesne występowanie alergii pokarmowej oraz wziewnej, co obserwowane jest np. u osób pracujących w sektorze przetwórstwa ryb.
Alergicy powinni unikać spożywania wszystkich gatunków ryb, gdyż istnieje duża homologia w budowie alergizującego białka i ryzyko wystąpienia reakcji krzyżowych.
Do manifestacji alergii na skorupiaki dochodzi przede wszystkim po spożyciu krewetek, ale alergizujące białka znajdują się także w:
Głównym alergenem krewetek jest tropomiozyna, która jest powodem występowania reakcji krzyżowych między innymi gatunkami skorupiaków. Pozostałe białka alergizujące, zawarte w krewetkach to:
Problem alergii na owoce morza jest szczególnie poważny w Azji, jednak w wyniku procesu globalizacji diety, coraz więcej przypadków odnotowywanych jest także w Europie i Stanach Zjednoczonych. Alergia na skorupiaki wiąże się z dużym ryzykiem wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.
Choć największa liczba przypadków alergii w tej grupie pokarmów odnotowywana jest po spożyciu orzechów laskowych, do nieprawidłowych reakcji przyczyniają się także białka:
Alergizujące białka zawarte w orzechach to między innymi:
Istnieje wysokie ryzyko wystąpienia reakcji krzyżowych między orzechami różnych gatunków drzew, np. pomiędzy orzechami włoskimi i laskowymi a migdałami. Z tego powodu alergicy powinni wystrzegać się wszystkich rodzajów orzechów, tym bardziej, że istnieje wysokie ryzyko wystąpienia wstrząsu anafilaktycznego.
Orzeszki ziemne stanowią ważny składnik stosowany w kuchniach całego świata. Są one bogatym źródłem cennych białek, które z jednej strony stanowią substancję odżywczą i budulcową, a z drugiej mogą powodować zagrażające życiu reakcje alergiczne. Objawy alergii na orzechy mogą obejmować zmiany skórne lub dolegliwości ze strony układu pokarmowego i oddechowego.
Problem uczulenia na orzeszki ziemne jest szczególnie poważny w Stanach Zjednoczonych, gdzie obserwowany jest największy odsetek wstrząsu anafilaktycznego po spożyciu nawet niewielkiej ilości fistaszków. Orzeszki ziemne zawierają długą listę alergenów, wśród których znajdują się np. Ara h 1 oraz Ara h 2.
W Unii Europejskiej istnieje obowiązek umieszczania informacji na etykietach produktów spożywczych o zawartości nawet śladowych ilości orzeszków ziemnych lub o ich obecności w zakładach produkcyjnych.
Odżywki z białkami sojowymi były stosowane jako zamienniki u niemowląt ze zdiagnozowaną alergią na białka mleka krowiego. Wraz z upływem czasu zaobserwowano jednak, że białka mleka krowiego i soi są powodem reakcji krzyżowych i nie powinny być podawane małym pacjentom. Manifestacja objawów klinicznych obejmuje między innymi:
Do alergizujących białek soi należy między innymi: Gly m 1, Gly m 2 oraz substancje występujące w lecytynie sojowej, która jest powszechnie stosowana jako emulgator w procesie produkcji żywności, leków oraz kosmetyków. Z tego względu osoby ze zdiagnozowaną alergią na soję powinny uważnie czytać etykiety i zwracać uwagę na skład stosowanych produktów.
Głównym białkiem alergizującym zawartym w pszenicy jest Tri a 19 (omega-5 gliadyna), które odpowiada za większośc przypadków nadwrażliwości u dzieci.
Alergia na pszenicę może pojawić się w wyniku nieprawidłowych reakcji po spożyciu pokarmu (alergia pokarmowa) lub po ekspozycji na opary (alergia wziewna), np. podczas pracy w piekarni czy w zakładach przetwórstwa.
Alergia na białka pszenicy jest często mylona z chorobą trzewną, czyli celiakią. Warto podkreślić, że obie choroby mogą mieć podobny przebieg i objawy, dlatego ważne jest zastosowanie odpowiedniej diagnostyki i postawienie trafnej diagnozy.
Alergia pokarmowa dotyczy kilkudziesięciu milionów ludzi w samej Europie. Aż 90% przypadków alergii powodowanych jest przez powszechnie stosowane produkty, takie jak:
Stworzenie Wielkiej Ósemki Alergenów pozwoliło uporządkować listę pokarmów uczulających, stanowiących największy problem dla osób z nadwrażliwością. Choć alergia pokarmowa stanowi przedmiot badań wielu ośrodków naukowych, nadal istnieją liczne niejasności i konieczność pogłębienia analizy nadmiernej reakcji układu odpornościowego u pacjentów z całego świata.
