Alergia pokarmowa staje się coraz poważniejszym problemem na całym świecie. Do manifestacji objawów może dojść nawet w dojrzałym wieku, mimo braku wcześniejszych symptomów w czasie dzieciństwa. Według dostępnych statystyk aż od 1 do 5% dorosłych w społeczeństwie cierpi z powodu alergii. Pokarmami najczęściej uczulającymi osoby dojrzałe są między innymi orzechy, ryby i owoce morza, jaja, pomidory, seler i niektóre przyprawy.
Alergia pokarmowa wpisuje się w problem nadwrażliwości pokarmowej, którą należy rozumieć jako zespół potwierdzonych i powtarzalnych objawów wywołanych spożyciem składników pokarmowych, które w tej samej dawce nie wywołują dolegliwości u osób zdrowych.
W przypadku alergii dochodzi do uruchomienia procesów związanych z układem immunologicznym oraz aktywacji tzw. szlaku Th2, który jest związany z funkcjonowaniem określonej grupy limfocytów (Th2). W mechanizmie reakcji alergicznej ogromną rolę spełniają także przeciwciała, kompleksy immunologiczne oraz substancje odpowiedzialne za indukcję stanu zapalnego, zwane mediatorami prozapalnymi.
Alergia pokarmowa może obejmować następujące mechanizmy:
Obecnie wiadomo, że największe znaczenie w rozwoju alergii mają następujące czynniki:
1. Czynniki genetyczne:
Okazuje się, że każdy z nas jest objęty ryzykiem wystąpienia alergii na poziomie 5-15%. Sprawa ta diametralnie się zmienia, jeśli jesteśmy obciążeni pozytywnym wywiadem alergicznym w rodzinie. W takiej sytuacji, jeśli jeden z rodziców cierpi na alergię, to ryzyko wystąpienia alergii u dziecka wynosi od 40 do 60%, natomiast jeśli oboje rodzice są alergikami, istnieje nawet 80% ryzyka, że alergia stanie się i naszym problemem.
Wraz z postępem badań naukowych, udało się wyodrębnić kilka genów, które z dużym prawdopodobieństwem odpowiedzialne są za rozwój alergii pokarmowej. Należą do nich:
geny czynnika transkrypcyjnego FOXP3 (ang. forkhead box P3), które są zlokalizowane w chromosomie X p11
Nieprawidłowości w obrębie tego genu mogą wpływać na zaburzenia ze strony układu immunologicznego, wewnątrzwydzielniczego i pokarmowego oraz sprzyjać występowaniu atopowego zapalenia skóry, co zostało sklasyfikowane jako wrodzony sprzężony z chromosomem X zespół dysregulacji immunologicznej, poliendokrynopatii i enteropatii (IPEX, ang. ang. immunodysregulation polyendocrinopathy enteropathy X-linked syndrome).
geny kodujące STAT6, umiejscowione na chromosomie 12q
Czynnik STAT6 (ang. signal transducer and activator of transcription 6) jest odpowiedzialny za przekazywanie sygnałów z receptorów błonowych do jądra komórkowego oraz za aktywację transkrypcji interleukiny-4 i interleukiny-13. Polimorfizm genów czynnika STAT6 może być przyczyną nieprawidłowości ze strony układu immunologicznego, przez co staje się ważnym czynnikiem w etiopatogenezie alergii.
geny kodujące białko SPINK5 (chromosom 5q33.1)
Białko SPINK5 (ang. serine peptidase inhibitor kazal type 5) jest inhibitorem proteaz serynowych, które występuje w nabłonku wielowarstwowym. Mutacje w genie SPINK5 korelowane są z poważnymi problemami skórnymi (np. wrodzoną rybią łuską) oraz alergią i astmą. Mechanizm jest prawdopodonie związany z uszkodzeniem nabłonków, co z kolei powoduje nadreaktywność szlaku Th2 oraz eozynofilowe nacieki w obrębie przewodu pokarmowego.
2. Czynniki środowiskowe:
W przypadku poszukiwania przyczyn alergii u dorosłych coraz częściej analizowane są czynniki środowiskowe, zwane też epigenetycznymi. Miejsce zamieszkania, styl życia, sposób przygotowywania posiłków, a nawet intensywność podróżowania i poznawanie kuchni odległych kultur są ważnymi aspektami związanymi z manifestacją objawów nadwrażliwości pokarmowej.
Do czynników wpływających na rozwój alergii lub zaostrzenie objawów uczulenia u dorosłych zaliczamy między innymi:
Powszechnie przyjęto, że alergia pokarmowa dotyczy przede wszystkim dzieci. Jednak liczne badania naukowe, analiza objawów klinicznych oraz ostatnie dziesięciolecia poświęcone obserwacji pacjentów pokazały, że problem dotyczy coraz większej liczby osób dorosłych. Alergia pokarmowa może zatem pojawić się w każdym wieku, nawet u osób, które wcześniej nie miały problemu z występowaniem nadwrażliwości i nie są obciążone pozytywnym wywiadem rodzinnym.
Oszacowano, że problem alergii pokarmowej w populacji osób dorosłych sięga od 1 do 5%, a z każdym rokiem statystyki stają się coraz bardziej niepokojące.
Szybki wzrost diagnozowanych przypadków spowodował, że możliwe jest już mówienie o prawdziwej „epidemii alergii”, natomiast przyczyny pojawienia się alergii pokarmowej w wieku dojrzałym pozostają wciąż przedmiotem wielu dyskusji.
Za monitorowanie i odpowiednią klasyfikację chorób alergicznych na naszym kontynencie odpowiedzialna jest Europejska Akademia Alergii i Immunologii Klinicznej (EAACI, ang. European Academy of Allergy and Clinical Immunology), która jest organizacją zrzeszającą naukowców, lekarzy i innych pracowników branży medycznej, będących specjalistami w obszarze alergii i immunologii.
Należy podkreślić, że alergia pokarmowa jest często mylona z nietolerancją pokarmową, której podłoże nie jest związane z mechanizmami immunologicznymi. Nietolerancja pokarmowa jest najczęściej związana z dysfunkcjami metaboliczno-biochemicznymi, których przykładem jest nietolerancja laktozy (tzw. cukru mlecznego), wynikająca z braku lub niskiej aktywności laktazy w organizmie.
Po spożyciu alergizującego pokarmu może dojść do wytworzenia kompleksów immunologicznych (antygen-przeciwciało) i uwolnienia markerów stanu zapalnego. Ponadto uruchomiona jest produkcja cytokin, zwiększenie wydzielania śluzu oraz wzrost przepuszczalności i wzmożonej perystaltyki jelit. Wszystkie te procesy doprowadzają następnie do manifestacji objawów alergicznych, które mogą być dotkliwe i niebezpieczne dla pacjenta.
Warto podkreślić, że kompleksy immunologiczne są transportowane wraz z krwią do różnych części ciała. W efekcie tego spożycie alergenów może powodować nie tylko dolegliwości ze strony układu pokarmowego, ale obejmować także objawy w każdym innym narządzie. Przykładem może być na pojawienie się opuchlizny, swędzącej wysypki, czy też rumienia na skórze po zjedzeniu uczulającego posiłku.
Objawem alergii pokarmowej u dorosłych może być między innymi:
Manifestacja objawów alergicznych u dorosłych związanych z układem pokarmowym, może być sklasyfikowana jako:
Alergia pokarmowa może być przyczyną wstrząsu anafilaktycznego, który jest zagrożeniem życia. Proces jest gwałtowny i w większości przypadków następuje bezpośrednio po spożyciu posiłku zawierającego alergeny.
Na wstrząs anafilaktyczny szczególnie narażone są osoby, które chorują na astmę. Ciekawy jest fakt, że część przypadków wstrząsu anafilaktycznego może być także wyzwolona poprzez wzmożony wysiłek fizyczny, który ma miejsce od 2 do 4 godzin po spożyciu alergizującego pokarmu. Intensywny trening stanowi więc potencjalny czynnik wyzwalający nasilenie reakcji alergicznej, która bez aktywności fizycznej nie zostałaby zainicjowana.
Diagnostyka alergii jest procesem trudnym i dość żmudnym. W pierwszej kolejności należy przeprowadzić szczegółowe badanie lekarskie i prawidłowo zebrać wywiad u pacjenta.
W dalszej kolejności należy wykorzystać dostępne metody diagnostyczne:
W przypadku potwierdzenia alergii pokarmowej u dorosłych należy zastosować przede wszystkim dietę eliminacyjną, która polega na unikaniu pokarmów wywołujących nieprawidłowe reakcje immunologiczne (uczuleniowe). Pacjentowi można też zaproponować immunoterapię, związaną z odczulaniem i nabyciem tolerancji na określony pokarm. W łagodzeniu skutków alergii u dorosłych często pomocne są leki przeciwhistaminowe.
Alergia pokarmowa u dorosłych dotyczy co najmniej kilkaset milionów ludzi na świecie. Wiele osób skarży się na obniżenie jakości życia z powodu manifestacji dokuczliwych objawów alergicznych. Pamiętajmy, że za rozwój alergii pokarmowej odpowiedzialne są nie tylko czynniki genetyczne, ale też środowiskowe. Pozwala to w pewnym stopniu podjąć działanie prewencyjne, aby uniknąć ryzyka pojawienia się alergii pokarmowej w najmniej oczekiwanym etapie życia.
