Lato w pełni. To okres spacerów, grillowania, urlopów oraz... sięgania po środki odstraszające owady. Tak, niestety ten czas sprzyja także ugryzieniom przez komary i kleszcze. O ile te pierwsze w naszym klimacie zostawiają zazwyczaj swędzące zmiany na skórze, o tyle drugie mogą być szczególnie niebezpieczne dla naszego zdrowia i życia, wywołując boreliozę i kleszczowe zapalenie mózgu. Jakie środki powinniśmy stosować, aby uchronić się przed uciążliwymi owadami w tym okresie?
Repelenty mogą występować pod postacią środków chemicznych, urządzeń emitujących światło czy dźwięki lub innych organizmów żywych. Ich celem jest odstraszanie szkodników takich jak komary czy kleszcze. Substancje chemiczne będące repelentami mogą występować pod postacią:
Poniżej przedstawiamy przegląd najczęściej wybieranych substancji w preparatach odstraszających owady.
Jedną z najlepiej przebadanych i najskuteczniejszych substancji odstraszających owady jest DEET, czyli N,N-Dietylo-m-toluamid. Został on wynaleziony przez chemików armii amerykańskiej podczas II wojny światowej i był używany przez wojsko w wilgotnych lasach zwrotnikowych jako najlepsza ochrona przed owadami. Przez przeszło 60 lat nie odkryto równie skutecznego repelentu jak DEET.
Pomimo tak długiej historii i wielu lat badań, mechanizm działania tej substancji nie został do końca poznany. Przypuszcza się, że DEET blokuje receptory węchowe owadów, zmniejszając ich wrażliwość na substancje występujące w ludzkim pocie. Dzięki temu stajemy się niewykrywalni dla owadów.
Należy jednak zachować szczególną ostrożność stosując preparaty z DEET, ponieważ są one silnie toksyczne również dla ludzi. Większość przypadków neurotoksycznego działania tych środków nie dotyczyła stosowania preparatu DEET na skórę. Drgawki, nagły spadek ciśnienia oraz śpiączka mogą wystąpić w przypadku spożycia tej substancji. Może również dojść do uszkodzenia spojówek, gdy dostanie się on do oka. DEET może także wywoływać podrażnienia skóry, dlatego przed zastosowaniem go bezpośrednio na nasze ciało warto wykonać próbę na niewielkim obszarze skóry. Repelent nie powinien być rozpylany w zamkniętym pomieszczeniu.
Preparaty z DEET mogą niszczyć tworzywa sztuczne, a także ubrania wykonane z materiałów typu spandex, wiskoza czy barwione wyroby skórzane. Jest bezpieczny dla bawełny, wełny i nylonu.
Preparaty DEET różnią się między sobą stężeniem, od którego zależy czas działania tych preparatów. Najwyższe stężenia są najczęściej zalecane dorosłym udającym się na obszary o klimacie tropikalnym (stężenie 50%), niższe nadają się do stosowania w klimacie umiarkowanym, a najniższe są odpowiednie dla dzieci powyżej 2. roku życia (9,5%). W klimacie umiarkowanym najwyższe stężenia zapewniają zazwyczaj ochronę do 9 godzin, a w klimacie tropikalnym do 6 godzin. Czas działania zależy również od potliwości i wilgotności powietrza.
Ikarydyna to związek, który pojawił się w komercyjnej sprzedaży przeszło 40 lat po dopuszczeniu DEET do publicznego użytku. Jest to obecnie najlepsza alternatywa dla DEET, ponieważ wykazuje zbliżoną skuteczność odstraszającą przy zmniejszonym ryzyku wywoływania podrażnień i reakcji alergicznych. Ikarydyna nie niszczy także przedmiotów wykonanych z tworzyw sztucznych.
Ikarydyna występuje najczęściej w preparatach o stężeniu 20-25%. Wówczas zapewnia ochronę przed owadami przez około 8 godzin. Niższe stężenia (10%) są przeznaczone raczej dla dzieci i chronią przez około 4 godziny. Należy zwrócić uwagę, że niektóre preparaty zapewniają inny czas działania przeciw kleszczom (zazwyczaj krótszy) niż przeciw komarom.
IR3535 (Insect Repellent 3535) jest estrem, który wykazuje nieco słabsze działanie ochronne niż DEET i ikarydyna. Może również działać drażniąco na oczy i podobnie jak DEET - uszkadzać tworzywa sztuczne. Wykazuje działanie odstraszające wobec komarów i kleszczy oraz mrówek, much domowych, pszczół, pcheł czy os. Nie powoduje podrażnień oraz alergii skórnych.
Preparaty z IR3535 działają zazwyczaj około 6 godzin.
Olejki eteryczne są lotnymi substancjami zapachowymi, które pochodzą z roślin. Stosowane są w lecznictwie, przemyśle kosmetycznym i perfumeryjnym oraz jako środki odstraszające owady. Niestety ze względu na możliwość wywołania podrażnień skóry i alergii są stosowane jako repelenty tylko w niskich stężeniach. Z tego powodu ich moc działania nie dorównuje obecnie stosowanym preparatom syntetycznym i utrzymują swoje właściwości bardzo krótko. Do środków odstraszających owady można zaliczyć następujące olejki eteryczne:
Olejki eteryczne są substancjami lotnymi, dlatego też szybko parują z powierzchni naszej skóry. Szacuje się, że olejki eteryczne działają średnio do 2 godzin.
W internecie aż roi się od domowych sposobów na ochronę przed kleszczami i komarami. Działanie większości z nich nie jest poparte żadnymi dowodami, ale przy niektórych warto się chwilę zatrzymać. Jakie są więc mity na temat ochrony przed owadami?
Czy ultradźwięki działają na owady? - MIT
Do tej pory nie udowodniono skuteczności urządzeń emitujących ultradźwięki w walce z owadami. Amerykańskie Stowarzyszenie Kontroli Komarów informuje, że naukowcy w trakcie co najmniej 10 badań, trwających w sumie około 15 lat, nie potwierdzili działania odstraszającego w przypadku ultradźwięków.
Czy moskitiery chronią przed owadami? – PRAWDA
To niepozorne urządzenie zapewnia skuteczną ochronę przed owadami. Szczelnie założona moskitiera pozwala na spanie przy otwartym oknie, a moskitiera w postaci namiotu ochroni nas przed komarami podczas pobytu w ogrodzie do późnego wieczora.
Czy przyjmowanie witaminy B1 odstrasza komary? - MIT
Wiele osób uważa, że przyjmowanie witaminy B1, czyli tiaminy odstrasza komary. Nie jest to prawda, a pierwsze doniesienia naukowe przeczyły tej teorii już w latach 60. XX wieku. W wielu badaniach udowodniono, że doustna suplementacja witaminą B1 nie zmniejszyła atrakcyjności osób badanych dla komarów.
Czy rośliny doniczkowe odstraszają owady? – PRAWDA
Tak jak już wcześniej wspomniano, olejki eteryczne działają odstraszająco na owady. Ich działanie na naszej skórze jest krótkie, ponieważ szybko się ulatniają, ale posadzenie ich w naszym najbliższym otoczeniu może dać oczekiwany rezultat. Do takich roślin należy bazylia, mięta oraz lawenda.
Czy odpowiednie ubranie wpływa na owady? – PRAWDA
Proste rozwiązania są często najlepsze, dlatego na spacer w lesie zakładajmy spodnie z długimi nogawkami, które wkładajmy w wysokie buty. Tak, to zdecydowanie najlepsze rozwiązanie, jeśli chcemy uniknąć pasażera na gapę w postaci kleszcza. Mitem jest, że kleszcze skaczą na nas z drzew. Wręcz przeciwnie - wybierają zazwyczaj niskie krzaki lub źdźbła traw. Jeśli posiadamy psa pamiętajmy, aby po wycieczce do lasu lub wizycie w parku obejrzeć dokładnie jego sierść w poszukiwaniu kleszczy.
Wybierając środek odstraszający komary i kleszcze dla dorosłych zwracajmy uwagę na jego stężenie i czas działania. Pamiętajmy, że repelent będzie działał krócej na obszarze o klimacie tropikalnym w porównaniu z klimatem umiarkowanym. Jeśli wybieramy się zatem w gorące strefy klimatyczne wybierajmy silniejsze środki takie jak DEET czy ikarydyna. Dodatkowe zabezpieczenie w postaci moskitier i odpowiedniego ubrania jest dobrym wyborem, ale nie inwestujmy naszych pieniędzy w urządzenia i tabletki o wątpliwym działaniu.
