Kleszcze pozostają obecnie aktywne przez większą część roku i wzbudzają dużo emocji, a zwłaszcza strachu i lęku przed chorobami odkleszczowymi. Z tego względu w internecie krąży wiele mitów o kleszczach, a zwłaszcza porad, które mogą przysporzyć nam więcej problemów niż faktycznie pomóc. Dlatego przeczytaj artykuł i poznaj fakty i mity o kleszczach!
W okresie wiosenno-letnim słyszymy często, że zaczął się sezon na kleszcze. Rzeczywiście, szczyt aktywności kleszczy przypada na miesiące maj-czerwiec oraz wrzesień-październik, jednak nie jest to regułą. Coraz częściej sezon ten wydłuża się nawet do grudnia, a zaczyna już w styczniu ze względu na dodatnią temperaturę i brak okresu wegetacji kleszczy. Okazuje się zatem, że sezon na kleszcze może trwać nawet cały rok. Zachorowania na boreliozę, kleszczowe zapalenie mózgu i inne choroby odkleszczowe zdarzają się ostatnio nawet do połowy grudnia.
Kleszcza należy usunąć jak najszybciej za pomocą odpowiedniego narzędzia. Najczęściej w tym celu używamy tego, co mamy aktualnie pod ręką. Z tego powodu warto zadbać o to, by mieć zawsze przy sobie odpowiedni przyrząd do usuwania kleszczy, którym potrafimy się posługiwać. Może to być:
Podstawową zasadą jest jednak chwycenie kleszcza jak najbliżej skóry i wyciągnięcie go pionowo do góry.
Należy pamiętać, że kleszcza nie smarujemy masłem czy innym tłuszczem, benzyną, lakierem lub zmywaczem do paznokci. Nie podpalamy go zapalniczką ani nie wydłubujemy rozgrzanym narzędziem. Wszystkie te działania mogą doprowadzić do zatkania tchawek kleszcza i odcięcia mu dopływu powietrza, co skutkuje wymiotami pasożyta i przedostaniem się do naszego organizmu krętków boreliozy czy innych drobnoustrojów.
Jedną z podstawowych zasad podczas usuwania kleszczy jest zaniechanie jego wykręcania. Takie działanie może dodatkowo podrażnić pasożyta i również doprowadzić do wymiotów. Wówczas wraz z zawartością układu pokarmowego kleszcza dostają się do naszego organizmu różne drobnoustroje.
Kleszcza wyciągamy stanowczym ruchem do góry, a miejsce wkłucia dezynfekujemy.
Kleszcze możemy spotkać praktycznie wszędzie. Nie musimy już zapuszczać się głęboko w las by złapać pasażera na gapę. Wystarczy spacer leśną ścieżką, wizyta w parku, spacer z psem wokół bloku, a nawet praca w przydomowym ogródku. Kleszcze jednak szczególnie chętnie wybierają miejsca, z których łatwo przedostają się na swoją ofiarę, a więc wysokie trawy czy paprocie. Z tego powodu, wybierając się na spacer powinniśmy zadbać o odpowiedni ubiór, a więc spodnie z długimi nogawkami, a także wysokie buty. Koszulkę dobrze jest włożyć w spodnie.
Nie obawiajmy się jednak, że kleszcz zaatakuje nas z większej wysokości niż 120 – 150 cm. Kleszcze nie wdrapują się na drzewa i nie czekają tam, aby w odpowiednim momencie zeskoczyć na nasze barki. O to możemy być spokojni, chociaż dobre okrycie głowy przed słońcem w upalne dni jest jak najbardziej wskazane. Fakt, kleszcze mogą siedzieć na liściach drzew i krzewów, o które się otrzemy i wtedy przejść na naszą skórę, jednak częściej możemy je spotkać w trawie.
Mogliśmy również spotkać się z zaleceniem zakładania jasnej odzieży do lasu, aby uchronić się przed kleszczami. Jest to po części prawda. Jednak jasne kolory nie odstraszają kleszczy, ponieważ są one... ślepe. Kleszcze wyczuwają natomiast zapachy, czują drgania, a także ciepło naszego ciała.
Białe ubrania mogą nam skutecznie pomóc w inny sposób. Podczas spaceru czy po powrocie do domu szybciej zauważymy nieproszonego gościa na jasnym niż na czarnym ubraniu i pozbędziemy się go jeszcze przed wbiciem się w naszą skórę. Jest to szczególnie ważne w kontekście zarażenia kleszczowym zapaleniem mózgu, ponieważ wirus KZM znajduje się w ślinie pasożyta i nawet krótki pobyt kleszcza w naszej skórze może skończyć się przedostaniem wirusa do naszego organizmu.
Kleszcze przenoszą rozmaite choroby, dlatego często obawiamy się ugryzienia. Do najbardziej znanych należy oczywiście borelioza i kleszczowe zapalenie mózgu, ale możemy wymienić także babeszjozę, szerzącą się głównie wśród zwierząt czy riketsjozy.
Okazuje się jednak, że nie wszystkie kleszcze przenoszą choroby odkleszczowe. Szacuje się, że około połowa kleszczy może przenosić boreliozę. Najwięcej zarażonych kleszczy znajduje się głównie w Polsce północno-wschodniej. W innych regionach ilość przenoszących boreliozę kleszczy może spadać do 10%. Warto pamiętać, że jeden pasożyt może być także źródłem kilku różnych patogenów.
Z kleszczami kojarzy nam się głównie borelioza, jednak kleszcze przenoszą wiele innych chorób i ciężko stwierdzić jest, która z nich zagraża nam w największym stopniu.
Borelioza wywoływana jest przez bakterie – tak zwane krętki boreliozy. Znajdują się one w układzie pokarmowym zarażonego kleszcza, który im dłużej pozostaje wczepiony w skórę tym większe prawdopodobieństwo, że przekaże je gospodarzowi. Uważa się, że jeśli usuniemy kleszcza w ciągu 24-36 godzin wówczas ryzyko zarażenia jest niskie.
Inaczej jest niestety z wirusem kleszczowego zapalenia mózgu, ponieważ znajduje się on w ślinie pasożyta i przekazywany jest gospodarzowi bardzo szybko od momentu ugryzienia. KZM może zaatakować nasz układ nerwowy i prowadzić nawet do porażenia kończyn czy mięśni oddechowych, a także wywołać zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, mózgu oraz rdzenia kręgowego, prowadząc nawet do śmierci. Leczenie boreliozy polega na zastosowaniu antybiotykoterapii. Niestety nie ma skutecznego leku na KZM, a leczenie jest głównie objawowe. Na szczęście na kleszczowe zapalenie mózgu można się skutecznie zaszczepić. Trwają również intensywne badania nad szczepionką przeciw boreliozie.
Wyciągniętego kleszcza nie powinniśmy spłukiwać w toalecie, ponieważ może on przetrwać w wodzie dosyć długo i nasza metoda okaże się nieskuteczna.
Kleszcza najlepiej jest zmiażdżyć za pomocą twardego materiału, na przykład używając do tego dna szklanki. Wkładamy go w złożoną kartkę papieru i zgniatamy, nie mając kontaktu z jego płynami ustrojowymi, a także przenoszonymi przez niego patogenami. Kleszcza możemy także umieścić w 40% alkoholu. Kleszcza nie miażdżymy butem czy palcem.
W tej kwestii zdania są podzielone. Laboratoria wykonują wprawdzie badania kleszczy na obecność krętków boreliozy czy innych patogenów. Okazuje się jednak, że wyniki tych badań mogą nie być wiarygodne i nie możemy być na 100% pewni czy wynik jest prawidłowy, fałszywie dodatni czy fałszywie ujemny. W praktyce nie wiemy zatem nic.
Może zdarzyć się, że laboratorium wykryje obecność krętków Borrelia w ciele kleszcza, co nie oznacza, że pasożyt zdążył je nam przekazać. Wówczas możemy niepotrzebnie narazić się na bezsensowną antybiotykoterapię. Może również zdarzyć się, że wynik będzie fałszywie ujemny, a my będziemy nieświadomie żyć z chorobą. Najważniejsza jest zatem samoobserwacja. Jeśli zauważymy na naszym ciele rumień wędrujący i/lub pojawią się objawy przypominające grypę lub przeziębienie, udajemy się do lekarza, który zleca odpowiednie testy diagnostyczne. Najczęściej stosowana jest metoda dwustopniowa, a więc wykonanie testu ELISA, a następnie Western-blot, co jest zgodne z rekomendacjami Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych.
https://www.kleszcze.info.pl/ [dostęp: 08.05.2023].
Co należy wiedzieć o kleszczach?, https://www.gov.pl/web/zdrowie/co-nalezy-wiedziec-o-kleszczach [dostęp: 06.05.2023].
Legatowicz-Koprowska M., Walczak E., Borelioza — wciąż trudne wyzwanie, Via Medica, 2011.
Zajkowska J., Czupryna P., Kleszczowe zapalenie mózgu - epidemiologia, patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, profilaktyka i leczenie, Forum Zakażeń, 2013.
Zalecenia Polskiego Towarzystwa Epidemiologów i Lekarzy Chorób Zakaźnych - 2018, http://www.pteilchz.org.pl/informacje/rekomendacje/ [dostęp: 09.05.2023].
Kuchar E., Czy usuwać główkę kleszcza jeżeli dojdzie do jej oderwania?, https://www.mp.pl/pacjent/pediatria/lista/124079,czy-usuwac-glowke-kleszcza-jezeli-dojdzie-do-jej-oderwania [dostęp: 06.05.2023].
