Mózg człowieka to swoiste centrum dowodzenia naszego organizmu. Dzięki jego funkcjom możemy m.in. oddychać, poruszać się, spać, jeść, a także mówić i komunikować się z otoczeniem. W sytuacji, gdy mózg funkcjonuje prawidłowo, nikt nie zastanawia się, jak wiele procesów i zależności wpływa na możliwość mówienia i rozumienia. Jeśli jednak dojdzie do uszkodzenia struktur mózgowych, może okazać się, że nie możemy mówić lub dobrze nam znany język ojczysty, stał się całkowicie obcy. Na tym właśnie polega afazja. Co warto o niej wiedzieć?
Afazja (aphasia, z gr. fazis - mowa) to zaburzenie mowy, polegające na częściowej lub całkowitej utracie możliwości posługiwania się językiem i rozumienia go, pojawiające się wskutek organicznego uszkodzenia struktur mózgowych półkuli dominującej, odpowiedzialnych za mowę i jej rozumienie. W budowie mózgu wyróżnia się oprócz półkul, m.in. płaty (czołowe, skroniowe, potyliczne, ciemieniowe oraz płat limbiczny). Ośrodki odpowiedzialne za mowę i jej rozumienie znajdują się w płacie czołowym i skroniowym. Mowa tu o ośrodkach Broca i Wernickego. Ośrodek Broca zlokalizowany jest w płacie czołowym i odpowiada za generowanie mowy. Z kolei ośrodek Wernickego, umiejscowiony w płacie skroniowym, odpowiada za jej rozpoznawanie i rozumienie. Wystąpienie afazji wiąże się z koniecznością ponownej nauki języka i posługiwania się nim, co nierzadko niesie ze sobą mniej lub bardziej nasilone trudności dla chorego. U niektórych pacjentów zaburzenia mowy mogą cofnąć się samoistnie (jeśli są skutkiem np. ucisku lub czasowego obrzęku). Zazwyczaj jednak wymagana jest jak najszybsza terapia m.in. neurologopedyczna.
Istnieje wiele przyczyn mogących powodować wystąpienie afazji. Jedno jest jednak pewne. Aby można mówić o afazji, musi dojść do uszkodzenia struktur mózgu. Wśród najczęstszych przyczyn afazji, wyróżnianych przez lekarzy, znajdują się:
Uszkodzenie struktur mózgowych i ich skutki nie ograniczają się tylko do wystąpienia afazji. Pacjentowi często towarzyszą zaburzenia pamięci, świadomości, procesów myślowych, apraksja (zaburzenia wykonywania precyzyjnych ruchów np. zapinanie guzików), zaburzenia percepcji (agnozja np. słuchowa, wzrokowa), zaburzenia orientacji przestrzennej, zaburzenia orientacji we własnym ciele, akalkulia (zaburzenia operowania liczbami), zaburzenia czucia, niedowłady, zaburzenia w czytaniu i pisaniu i inne.
Afazja od lat stanowi temat rozmów dla badaczy i lekarzy, czego wynikiem jest powstanie wielu jej klasyfikacji. W zależności od przyjętego kryterium wyróżnia się afazję:
Poniżej krótkie wyjaśnienie każdego rodzaju afazji:
Zaburzenia wyższych czynności psychicznych są częstym wynikiem uszkodzenia struktur mózgowych, co wpływa na ograniczenie komunikacji pacjenta ze światem zewnętrznym. Istotna w tej sytuacji jest dogłębna diagnoza i terapia, nie tylko neurologopedyczna. Głównym celem diagnozy afazji jest:
Podczas diagnozowania afazji istotna jest diagnoza neuropsychologiczna, podczas której sprawdzane są:
Należy podkreślić, że afazji nie diagnozuje się u pacjentów, u których zaburzenia mowy są wynikiem:
W diagnozie logopedycznej neurologopeda ocenia funkcjonowanie pacjenta pod kątem językowym i artykulacyjnym. Ponadto bierze pod uwagę słuch pacjenta, umiejętność:
W przypadku uszkodzeń mózgu liczy się czas, dlatego też rozpoczęcie kompleksowej rehabilitacji pacjenta jest kluczowa dla jego dalszego funkcjonowania i samodzielności. Terapię rozpoczyna się w momencie, gdy ustąpią ostre objawy wywołane incydentem mózgowym. Powinna być ona dostosowana do rodzaju afazji, stanu pacjenta i jego możliwości. Jeśli uszkodzenie mózgu jest lekkie, terapia logopedyczna trwa zazwyczaj krócej, a mowa nierzadko samoistnie się poprawia. Niestety w ciężkich przypadkach rehabilitacja mowy może trwać bardzo długo (czasem kilka lat). Istnieje ryzyko, że mowa pacjenta nigdy nie wróci do stanu przed uszkodzeniem mózgu.Terapia logopedyczna opiera się ćwiczeniu zaburzonych funkcji i ich doskonaleniu. Głównym celem całości rehabilitacji afazji jest powrót pacjenta do zdrowia i przede wszystkim samodzielności. Nierzadko pacjenci z afazją kierowani są na inne formy leczenia np. terapię rysunkiem, terapię zajęciową.
Niezależnie od przyczyny wystąpienia afazji, życie pacjenta ulega diametralnej zmianie, dlatego też tak ważne jest otoczenie pacjenta troskliwą opieką i wsparciem, a także uzbrojenie się w cierpliwość.
Afazja to choroba dotykająca wszystkich. Do znanych osób (celebrytów), które mają lub miały afazję należą:
