Wątroba to organ, który odpowiada za oczyszczanie organizmu, jest więc narażona na wiele czynników, które mogą powodować jej niewydolność. Jeśli próby wątrobowe wykazują nieprawidłowe wartości, jest to bardzo ważny sygnał, by zmienić nawyki żywieniowe, by nie dopuścić do stłuszczenia lub marskości wątroby. Jak pomóc wątrobie dietą?
O pogarszającym się stanie wątroby informują nas dolegliwości lub wyniki badań. Jeśli próby wątrobowe wykażą np. podwyższone wartości ALT (aminotransferazy alaninowej) i AST
(aminotransferazy asparaginianowej), może to oznaczać wystąpienie choroby wątroby lub dróg żółciowych. Konieczna jest konsultacja lekarska i prawdopodobna farmakoterapia, ale
bez odpowiedniej diety skuteczność leczenia będzie o wiele niższa.
Dieta wątrobowa ma na celu regenerację komórek wątroby i wyrównanie ewentualnych niedoborów. Musi też oczywiście dostarczać wszystkich składników odżywczych, a także być dopasowana kalorycznością do potrzeb chorego. W przypadku nadwagi należy dążyć do wyrównania masy ciała, ale przy problemach z wątrobą restrykcyjne diety są wykluczone. Dlaczego? Ponieważ mogą nasilać zmiany stłuszczeniowe. O ogólnym charakterze diety wątrobowej i szczegółowych jej zaleceniach decyduje stan zdrowia chorego. Zwykle dieta wątrobowa nakierowana jest na wsparcie leczenia chorób towarzyszących. W stłuszczeniu i marskości wątroby musi być ona lekkostrawna, a przy dodatkowych problemach z układem pokarmowym , niekiedy trzeba ograniczyć błonnik. Dietę zaleca lekarz lub dietetyk i ważne jest, by za każdym razem była układana indywidualnie dla każdego pacjenta. Istnieją jednak ogólne zasady diety wątrobowej, które pomogą wątrobie się zregenerować. Powinna ona przypominać jak najbardziej urozmaiconą, racjonalna dietę zdrowego człowieka.
Warzywa i owoce, jako źródła witamin, minerałów i antyoksydantów, sprzyjających regeneracji wątroby, powinny być podstawą codziennego menu. Warzyw należy jeść więcej niż owoców (tych zaleca się nie przekraczać dwóch porcji dziennie), a produkty z którejś z tych grup dodawać do niemal każdego posiłku. Przy ostrych stanach zapalnych warzywa i owoce najlepiej jeść rozdrobnione i bez pestek i skórki, ale obierać je bardzo cienko, ponieważ najwięcej prozdrowotnych substancji znajduje się tu pod skórką. Jeśli są dobrze tolerowane, nie należy długo moczyć ani gotować warzyw, by uniknąć utraty cennych substancji. Oczywiście jeść należy tylko warzywa i owoce dobrze tolerowane, a przy wysokiej wrażliwości układu pokarmowego spożywać je w postaci przetartej i gotowanej.
Kwestia białka jest w przypadku diety wątrobowej złożona. Nie należy zaniedbywać jego podaży, ponieważ jest ważne dla procesów regeneracji wątroby, ale należy czerpać je z produktów zwierzęcych o mniejszej zawartości tłuszczu, takich jak ryby, białe, chude mięso i odtłuszczony nabiał (np. mleko, jogurty, kefiry i twaróg, o ile są tolerowane), by ograniczyć dowóz nasyconych kwasów tłuszczowych. Ilość białka w codziennym menu należy dostosować do stanu zdrowia - ewentualnego niedożywienia, sprawności nerek czy wystąpienia białkomoczu w bardziej zaostrzonych stanach. Powinna ona wynosić bazowo 1-1,2 g na kilogram masy ciała, a konkretną ilość powinien określić lekarz lub dietetyk. Przy encefalopatii wątrobowej ilość białka zwierzęcego należy zmniejszyć. Warto pamiętać, że doskonałym źródłem białka są ryby, zwłaszcza bardzo pożądane tłuste ryby morskie bogate w niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega-3. Ryb powinno się zjadać co najmniej trzy porcje tygodniowo.
Dobrym źródłem białka są też jaja. Jednak wiele osób ze schorzeniami wątroby nie toleruje dobrze ich żółtek. W tym przypadku zaleca się spożywanie tylko białek, także w wypiekach
czy makaronach. Z reguły najbardziej strawne są smażone bez tłuszczu omlety i jajecznice albo jajka na miękko lub w koszulkach.
Nie ma potrzeby radykalnego ograniczania tłuszczów w diecie wątrobowej, ale należy zwracać uwagę na jego ilość i wybierać tylko te odpowiednie. Trzeba więc jak najczęściej rezygnować z produktów będących źródłami nasyconych kwasów tłuszczowych, a wybierać produkty będące źródłami nienasyconych kwasów tłuszczowych, np. tłuste ryby morskie, nasiona, orzechy, awokado czy oleje roślinne, ale stosować je jako dodatek do potraw, zwłaszcza wtedy, gdy wysokotłuszczowe produkty powodują mdłości. Bezwzględnie należy wyeliminować tłuszcze typu trans. Ograniczenie podaży tłuszczu stosuje się w stłuszczeniu wątroby, zaburzeniach żółciowych i wydzielania enzymów trawiennych oraz w przewlekłym zapaleniu wątroby.
O ile nie jest zalecona dieta lekkostrawna, należy bazować na węglowodanach złożonych. Dziennie można ich jeść w zależności od masy ciała i indywidualnych potrzeb od 300 do 400
g, starając się nie przekraczać 70 g cukrów prostych. Pieczywo należy dobierać do stanu chorobowego - najlepiej bazować na pełnoziarnistym, ale przy zaostrzeniu objawów wskazane jest pszenne i czerstwe. Jeśli stan zdrowia tego wymaga, ograniczyć należy podaż wysokobłonnikowych produktów razowych, grubych kasz czy otrębów. Na ogół jednak wybierać należy węglowodany złożone o możliwie niskim indeksie glikemicznym, ale pamiętać, by nie sięgać po pieczywo zbyt świeże i ciepłe.
Wątrobie służy stały rytm regularnych niewielkich posiłków. Jeść należy cztery-pięć razy dziennie i nie podjadać poza wyznaczonymi porami. Dania powinny być ciepłe, ale nie gorące, potrawy ani produkty nie powinny też być zimne - po wyjęciu z lodówki należy odczekać, aż będą miały temperaturę pokojową. Nie należy smażyć na tłuszczu ani panierować, a także spożywać potraw odgrzewanych z dodatkiem tłuszczu i zwłaszcza odsmażanych. Dania powinny być pieczone, gotowane lub duszone bez tłuszczu i dosmaczane łagodnymi przyprawami i ziołami. Zup lepiej nie zabielać śmietaną ani nie gotować ich na wywarach z kości, a zwłaszcza grzybów. Oczywiście ważne jest teżodpowiednie nawodnienie organizmu.
Dieta wątrobowa ma regenerować, a nie obciążać wątrobę żywnością. Dlatego bezwzględnie należy z niej wyeliminować:
Suplementacja powinna być dopasowana do stanu zdrowia pacjenta i prowadzona pod okiem lekarza. Niekiedy trzeba zaprzestać przyjmowania pewnych preparatów, jak np. żelaza przy zapaleniu wątroby typu C, a także ograniczyć leki i suplementy przyjmowane bez wyraźnej potrzeby. Przydatne mogą być probiotyki. Ponieważ choroby wątroby mogą powodować niedobory witamin A, z grupy B (zwłaszcza tiaminy), C, D i K oraz wapnia, warto sprawdzić, czy nie ma niedoborów i uzupełniać je za pomocą źródeł naturalnych lub suplementacji.
Priorytetem diety wątrobowej jest regeneracja uszkodzonego narządu. Powinna być ułożona indywidualnie we współpracy ze specjalistą, ponieważ jej zalecenia zależą od stopnia wydolności wątroby i chorób współistniejących - każde schorzenie wątroby wprowadza inne ograniczenia. W podstawowej wersji dieta wątrobowa bazuje na warzywach i owocach, chudym mięsie i nabiale oraz rybach, a także z pewnymi ograniczeniami węglowodanach pełnoziarnistych. Ograniczyć należy podaż nasyconych kwasów tłuszczowych, ale nie trzeba ograniczać dowozu kwasów tłuszczowych nienasyconych. Urozmaicona dieta oparta na modelu śródziemnomorskim daje szansę na szybszą regenerację wątroby.
