Pneumokoki, czyli dwoinki zapalenia płuc, to Gram-dodatnie bakterie należące do gatunku Streptococcus pneumoniae. Ich znaczenie w wywoływaniu chorób zakaźnych człowieka jest nie do podważenia, o czym świadczy fakt, że w skali globalnej każdego roku z powodu zakażeń pneumokokami umiera kilka milionów osób. Jakie są skutki zakażenia pneumokokami? Jak się przed nimi chronić? Jakie są objawy zakażenia pneumokokami i jak je leczyć? Czy można skorzystać ze szczepień ochronnych na pneumokoki?
Bakterie Streptococcus pneumoniae mają postać ziarniaków, które nie posiadają rzęsek, przez co nie wykazują zdolności ruchu. Należą do bakterii alfa-hemolizujących, ale w warunkach beztlenowych mogą prowadzić także hemolizę beta. W obrazie mikroskopowym można zaobserwować komórki pneumokoków, które układają się w pary, co dało podstawę do nazywania ich dwoinkami.
Pneumokoki mogą występować w postaci ponad 90 grup serologicznych, które zostały wyodrębnione na podstawie różnic w budowie otoczki polisacharydowej.
Cechą charakterystyczną pneumokoków jest zdolność do wytwarzania pneumolizyny, która jest białkową toksyną wpływającą na chorobotwórczość bakterii. Do innych czynników zjadliwości zaliczamy także między innymi proteazę IgA, adhezyny czy leukocydynę.
Jedynym rezerwuarem pneumokoków jest człowiek. Bakterie kolonizują przede wszystkim jamę nosowo-gardłową, często nie wywołując żadnych objawów. Poziom nosicielstwa Streptococcus pneumoniae wśród dzieci szacowane jest nawet na 60%, a w grupie osób dorosłych wynosi ono około 10%.
Rozpowszechnienie bakterii w społeczeństwie sprzyja przypadkowym zakażeniom, zwłaszcza jeśli przebywamy w dużych skupiskach ludzi. Udowodniono, że największy poziom nosicielstwa występuje w żłobkach, przedszkolach, szkołach oraz domach opieki społecznej.
Do zakażenia pneumokokami dochodzi:
Na zakażenie pneumokokami wpływa wiele czynników. Można wśród nich wyszczególnić między innymi:
Istnieje kilka grup, dla których zakażenie pneumokokami może być szczególnie niebezpieczne. Należą do nich:
Zakażenie pneumokokami może powodować mało specyficzne objawy, przypominające grypę lub infekcję dróg odddechowych. Trudności w rozpoznaniu choroby związane są też z możliwością wystąpienia różnych objawów w poszczególnych grupach wiekowych.
Powinniśmy zwrócić szczególną uwagę na następujące objawy zakażenia pneumokokami:
Dodatkowo, u dzieci i niemowląt zakażenie pneumokokami może się objawiać przez:
Zakażenie pneumokokami może mieć różny przebieg - od bezobjawowego nosicielstwa aż do wystąpienia poważnych chorób, wśród których najcięższą postacią jest inwazyjna choroba pneumokokowa (IChP).
Pozostałe skutki zakażenia pneumokokami mogą obejmować:
Należy zaznaczyć, że pneumokoki są czynnikiem wywołującym ciężkie w przebiegu szpitalne i pozaszpitalne zapalenie płuc, które znajduje się wśród najczęstszych chorób powodujących zgony u pacjentów powyżej 65 roku życia.
Inwazyjna choroba pneumokokowa jest choroba zakaźną, która stanowi najcięższą postać zakażenia Streptococcus pneumoniae. Jest to choroba stanowiąca bezpośrednie zagrożenie zdrowia i życia pacjenta, szczególnie u dzieci do 5 roku życia oraz u osób dorosłych po 65 roku życia.
Inwazyjna choroba pneumokokowa może przebiegać w postaci:
Chory musi być bezwzględnie hospitalizowany i poddany antybiotykoterapii. Niestety rokowania są niekorzystne dla pacjentów. Określono, że śmiertelność w inwazyjnej chorobie pneumokokowej wynosi 25% u osób ze zdiagnozowanym zapaleniem płuc z bakteriemią, natomiast wskaźnik ten wzrasta do ponad 50% w przypadku wystąpienia wstrząsu septycznego.
Inwazyjna choroba pneumokokowa jest przyczyną wielu poważnych powikłań, do których należą między innymi:
W naszym kraju istnieje obowiązek zgłaszania wszystkich zdiagnozowanych przypadków inwazyjnej choroby pneumokokowej (IChP). Instytucjami odpowiedzialnymi za monitorowanie sytuacji są:
Statystyki dotyczące zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce są podawane do informacji ogólnej poprzez ich publikowane przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH - PIB, Departament Przeciwepidemiczny i Ochrony Sanitarnej Granic GIS.
W Polsce w 2021 roku inwazyjna choroba wywołana przez Streptococcus pneumoniae została potwierdzona u 839 osób (w 2020 roku - 582 pacjentów). Wśród tych przypadków zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu wystąpiło u 99 osób, natomiast posocznica była stwierdzona u 570 pacjentów. W porównaniu z rokiem poprzednim (2020) dane te dotyczyły odpowiednio - 70 oraz 394 przypadków.
Choroby powodowane przez pneumokoki mają charakter zakaźny, dlatego ważna jest jak najszybsza diagnostyka i wdrożenie odpowiedniego leczenia.
Zakażenie pneumokokami może być potwierdzone poprzez:
W przypadku potwierdzenia bakterii w organizmie należy zastosować farmakoterapię poprzez podanie odpowiedniego antybiotyku.
Pacjentom zakażonym pneumokokami najczęściej podaje się:
Należy podkreślić, że wybór odpowiedniego leczenia pacjenta powinien być podparty wykonaniem antybiogramu. Ma to związek z faktem, że w ostatnich latach obserwowane jest niepokojące zjawisko oporności pneumokoków na antybiotyki.
Obecnie w Polsce zarejestrowane są dwa typy szczepionek:
Szczepionki skoniugowane:
Szczepionki polisacharydowe:
W Polsce od 2017 roku szczepienie przeciwko pneumokokom jest obowiązkowe w ramach Programu Szczepień Ochronnych (PSO). W ogólnej populacji dzieci podawana jest szczepionka 10-walentna (finansowana z budżetu państwa), natomiast preparat 13-walentny jest aplikowany w określonych grupach ryzyka (np. wcześniaki urodzone poniżej 26 tygodnia ciąży).
Warto podkreślić, że istnieje możliwość zaszczepienia każdego dziecka z populacji ogólnej szczepionką 13-walentną, jednak w tym wypadku preparat nie jest finansowany z budżetu państwa i musimy za niego zapłacić z własnej kieszeni.
Pneumokoki są przyczyną niebezpiecznych chorób zakaźnych, do których należą między innymi zapalenie płuc oraz inwazyjna choroba pneumokokowa. Zakażeniom sprzyja wysoki poziom nosicielstwa w społeczeństwie, co sprawia, że pneumokoki są istotnym problemem zdrowia publicznego. Aby ustrzec się niebezpiecznych dla zdrowia i życia skutków zakażenia należy stosować szczepienia ochronne, unikać zatłoczonych miejsc oraz przestrzegać zasad higieny.
