Reakcje krzyżowe związane są rozpoznawaniem przez te same przeciwciała epitopów antygenów, pochodzących z różnych źródeł. Jest to związane z dużym podobieństwem budowy alergenów, których homologia sięga co najmniej 70%. Spożycie określonych pokarmów (np. owoców) może zatem nieoczekiwanie powodować objawy alergii u pacjentów, którzy dotychczas byli uczuleni na inny rodzaj alergenów, np. pyłki traw. Dolegliwości mogą mieć postać alergii kontaktowej, wziewnej i pokarmowej. Występowanie reakcji krzyżowych stanowi poważny problem zdrowotny i diagnostyczny dotyczący milionów alergików na całym świecie.
U podłoża mechanizmu reakcji krzyżowych leży możliwość łączenia się przeciwciał klasy IgE wytworzonych przeciwko jednemu z alergenów z podobnym antygenem, którego pochodzenie jest jednak odmienne.
Reakcje krzyżowe dotyczą przede wszystkim białek, których podobieństwo (homologia budowy) szacowane jest na co najmniej 70%.
Występowanie reakcji krzyżowych stanowi poważny problem zdrowotny u osób ze zdiagnozowaną alergią. Stanowią one ważny przedmiot wnikliwej analizy prowadzonej przez Europejską Akademię Alergologii i Immunologii Klinicznej (EAACI, ang. European Academy of Allergy and Clinical Immunology), dzięki czemu oszacowano, że alergia pokarmowa współistnieje z alergią wziewną nawet u 60-80% pacjentów.
W przypadku reakcji krzyżowych możliwe jest występowanie następujących objawów:
Ważny jest fakt, że pojawienie się objawów alergii może nastąpić bez kontaktu z tzw. alergenem krzyżowym. Jest to efekt wcześniejszego wytworzenia w organizmie przeciwciał IgE skierowanych przeciwko alergenowi, który charakteryzuje się wysoką homologią budowy i podobnymi epitopami, co alergen krzyżowy. W praktyce oznacza to, że osoba uczulona na pyłek brzozy, może odczuwać podobne dolegliwości po zjedzeniu jabłka, co jest efektem działania przeciwciał reagujących krzyżowo z antygenami pochodzącymi z obu gatunków.
Alergia krzyżowa może występować pod następującymi postaciami:
Zespół pyłkowo-pokarmowy
Jest to postać kliniczna alergii krzyżowej, która zwana jest też zespołem alergii jamy ustnej lub zespołem Amlot-Lessofa (OAS, ang. Oral Allergy Syndrome). Dotyczy pacjentów uczulonych na pyłki, u których objawy nadwrażliwości występują także po zjedzeniu niektórych owoców lub warzyw. Do nieprawidłowych reakcji może dojść nawet po 5-15 minutach od spożycia pokarmu. Alergeny wywołujące dolegliwości zaliczane są przede wszystkim do białek grupy PR-10 oraz profilin.
W zespole pyłkowo-pokarmowym mogą pojawić się między innymi reakcje krzyżowe pomiędzy:
Zespół lateksowo-owocowy
Powodowany jest przez reakcje krzyżowe między alergenami występującymi w kauczukowcu brazylijskim oraz antygenami banana, kiwi czy awokado. Jest to przykład alergii kontaktowo-pokarmowej, która występuje nawet u 30-80% osób z nadwrażliwością na lateks.
Zespół wieprzowina-sierść kota
Powodowany jest przez reakcje krzyżowe występujące pomiędzy alergenami sierści kota (np. Fel d 2) oraz białkami mięsa wieprzowego (np. albumina wieprzowa).
Zespół ptak-jajo
Jest to zespół alergii krzyżowej wynikający z reakcji pomiędzy alergenami występującymi w jajkach (np. Gal d 5) a białkami drobiu i pierza.
Reaktywność krzyżowa pomiędzy roztoczem kurzu domowego a skorupiakami
Za reakcje te odpowiedzialna jest tropomiozyna, która stanowi alergen pokarmowy niektórych bezkręgowców (np. krewetki, ślimaki) oraz jednocześnie alergen wziewny, którego źródłem są roztocza kurzu domowego i karaluchy. Ten zespół alergii krzyżowej związany jest zazwyczaj z manifestacją objawów ze strony układu pokarmowego (w obrębie jamy ustnej) oraz może być przyczyną zaostrzenia astmy.
Anafilaksja na czerwone mięso po ukłuciu przez kleszcza
Jest to zespół kliniczny alergii spowodowany węglowodanem α-gal, który wprowadzony do organizmu człowieka po ukąszeniu kleszcza, może wywołać objawy alergii po jednoczesnym zjedzeniu czerwonego mięsa. Objawy najczęściej występują po około 2-10 godzinach po posiłku, a u pacjentów obserwowany jest cały panel symptomów: pokrzywka, dolegliwości ze strony układu pokarmowego, obrzęk naczynioruchowy, a nawet wstrząs anafilaktyczny.
Przykłady alergenów reagujących krzyżowo:
Podstawą rozpoznania występowania reakcji alergicznych u pacjenta jest zawsze szczegółowy wywiad lekarski.
Następnie można wykonać:
Reakcje krzyżowe stanowią poważny problem związany z nadwrażliwością pokarmową. Wraz z narastającym problemem chorób alergicznych, konieczne staje się zwiększanie świadomości społecznej i wnikliwa analiza reakcji krzyżowych, co w efekcie może przyczynić się do lepszej diagnostyki i bardziej efektywnego leczenia nadwrażliwości wśród pacjentów na całym świecie.
