Choroba królów lub ludzi bogatych – dna moczanowa opisywana była już w roku 400 p.n.e. przez greckiego lekarza Hipokratesa. Swoją ówczesną nazwę zawdzięczała występowaniu głównie u osób zamożnych, którzy nie narzekali na brak jedzenia i do tego często spożywali alkohol. Chorobę wiązano zatem ze statusem społecznym. W XVII wieku pisano, że ofiara dny moczanowej kładzie się spać całkowicie zdrowa, a około godziny drugiej zostaje obudzona przez silny ból dużego palca stopy przypominający zwichnięcie. W nocy ostrym dolegliwościom bólowym towarzyszyła gorączka, dreszcze i bezsenność. Niektórzy twierdzili, że nie chorują osoby powstrzymujące się od stosunków seksualnych, spożywania wina oraz miodu. Teorii było naprawdę wiele. Ile jest zatem prawdy w tych naznaczonych upływem czasu historiach? Jakie są objawy i przyczyny podagry? Czy dna moczanowa jest śmiertelna? Jak ją leczyć?
Dna moczanowa znana także jako podagra lub artretyzm to jedna z najczęstszych chorób reumatycznych. Spowodowana jest odkładaniem kryształów moczanu sodu w płynie stawowym i innych tkankach, co prowadzi do zapalenia stawów. Dlaczego jednak u niektórych osób dochodzi do odkładania takich złogów? Powodem jest tak zwana hiperurykemia, czyli podwyższone stężenie kwasu moczowego we krwi. W wyniku długotrwałego wzrostu stężenia kwasu moczowego dochodzi do odkładania soli tego kwasu. Takie wytrącanie kryształów moczanu sodu może prowadzić także do kamicy nerkowej i upośledzenia funkcji nerek.
Częstość występowania tej choroby niestety wzrasta i stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia. Artretyzm diagnozowany jest częściej u mężczyzn niż u kobiet, a do jego pojawienia przyczyniają się złe nawyki żywieniowe, brak aktywności fizycznej, otyłość i zespół metaboliczny.
Dna pierwotna wynika z uwarunkowań genetycznych i polega na wrodzonym upośledzeniu wydalania kwasu moczowego przez nerki (90% przypadków) lub zwiększonej produkcji tego kwasu w organizmie (10% przypadków).
Natomiast druga postać dny moczanowej, czyli wtórna (nabyta) związana jest ze zwiększonym stężeniem kwasu moczowego w organizmie ze względu na:
Główną przyczyną występowania dny moczanowej jest zwiększone stężenie kwasu moczowego wynikające z niedostatecznej jego eliminacji lub zwiększonej produkcji czy podaży tego kwasu, na przykład z diety bogatopurynowej. Wzrost stężenia kwasu moczowego w organizmie, czyli hiperurykemia nie oznacza od razu, że dna moczanowa na pewno się rozwinie. Ryzyko wystąpienia postaci objawowej rośnie wraz z wiekiem i nasileniem hiperurykemii. Istnieją jednak odpowiednie leki, dzięki którym można skutecznie obniżyć zawartość tego kwasu w naszym organizmie.
Długotrwałe podwyższenie stężenia kwasu moczowego w organizmie skutkuje odkładaniem jego soli zwłaszcza w stawach i nerkach. Dochodzi do upośledzenia ich funkcji, a także wystąpienia szeregu dokuczliwych objawów.
Czynnikiem, który przyczynia się do rozwoju dny moczanowej jest niewątpliwie nieodpowiednia dieta. Zwiększone stężenie kwasu moczowego w organizmie może pochodzić z bogatopurynowych produktów takich jak:
Właśnie z tego powodu o dnie moczanowej mówiono kiedyś “choroba bogaczy”. W dawnych czasach to dieta bardziej zamożnych obfitowała w żywność zawierającą puryny, czyli mięso i alkohole. Obecnie trend ten zanika, a na dnę moczanową chorują częściej osoby o niższym statusie społecznym. Oczywiście zapobieganie dnie moczanowej nie polega na całkowitym wykluczeniu powyższych produktów z diety. Pamiętajmy, że chociażby ryby i owoce morza są głównym źródłem kwasów omega, które wspomagają pracę naszego układu nerwowego czy serca.
Nadużywanie alkoholu również przyczynia się do rozwoju podagry ze względu na zwiększenie stężenia kwasu moczowego w organizmie. Wśród napojów alkoholowych najgorzej wypada piwo, które może prowadzić do napadów dny moczanowej. Rola wina w nasileniu objawów artretyzmu jest kwestią sporną, ponieważ oprócz zawartości alkoholu występują w nim także korzystne związki takie jak przeciwutleniacze.
Obraz kliniczny dny moczanowej można podzielić na:
Wzrost stężenia kwasu moczowego może nie dawać żadnych objawów, a co więcej u tych osób dna moczanowa może nigdy się nie rozwinąć. Może też minąć wiele lat zanim pojawią się pierwsze objawy artretyzmu. Ryzyko rozwoju dny moczanowej rośnie wraz z wiekiem i nasileniem hiperurykemii. Pierwsze objawy dny moczanowej pojawiają się zazwyczaj między 40. a 60. rokiem życia u mężczyzn, a u kobiet przeważnie po menopauzie. U kobiet przed menopauzą wystąpienie dny moczanowej ma zazwyczaj podłoże genetyczne.
Ostry napad dny moczanowej obejmuje przeważnie pojedynczy staw, a najczęściej jest to staw śródstopno-paliczkowy. Czasami może obejmować także kilka stawów. Bardzo silny ból pojawia się przeważnie w nocy lub wczesnym rankiem. Oprócz objawów bólowych w dnie moczanowej występuje:
Ból w dnie moczanowej rośnie stopniowo i osiąga szczyt w przeciągu 8-12 godzin, a ustępuje w ciągu kilku dni do dwóch tygodni. Do czynników, które przyczyniają się do wystąpienia ataku dny moczanowej należą:
Między napadami dny występuje okres bezobjawowy, który początkowo może trwać nawet kilka lat. Wraz z rozwojem artretyzmu okresy między napadami skracają się nawet do kilku tygodni.
Niestety dna moczanowa może przejść w formę przewlekłą, która objawia się:
W przewlekłej dnie moczanowej występują dolegliwości w obrębie wielu stawów, a objawy pojawiają się także w okresach między napadami.
Złogi moczanu sodu mogą obejmować nie tylko stawy, ale także nerki prowadząc do kamicy, która u 40% pacjentów poprzedza rozwój artretyzmu. Nawet połowa osób z dną moczanową może chorować także na nadciśnienie tętnicze. Hiperurykemia może być również czynnikiem ryzyka chorób sercowo-naczyniowych.
Można pomyśleć, że skoro główną przyczyną rozwoju dny moczanowej jest podwyższone stężenie kwasu moczowego, należy po prostu zbadać jego poziom, a w przypadku jego zwiększonej ilości po prostu zmienić dietę i odstawić alkohol. Niestety nie jest to takie proste.
Zdarza się, że podczas ostrego napadu dny moczanowej stężenie kwasu moczowego u pacjenta jest w normie. Może być to spowodowane reakcją organizmu na ból związany z atakiem i stymulacją nadnerczy do wytwarzania ACTH. Powodem mogą być również niektóre leki, które zażywane są przez pacjenta w związku z chorobami współwystępującymi z dną. Mogą one obniżać stężenie kwasu moczowego.
Właśnie dlatego potrzebne są oprócz oznaczenia zawartości kwasu moczowego także badania płynu stawowego lub materiału z guzka dnawego na obecność charakterystycznych kryształów moczanu sodu. Kształtem przypominają igły zakończone ostro na obu końcach. Kryształy są wykrywalne nie tylko podczas napadu dny, ale także w okresach bezobjawowych.
Dna moczanowa niestety nie jest uleczalna, jednak zastosowanie leczenia objawowego i zmiana stylu życia może pomóc w zmniejszeniu objawów i wydłużeniu okresu między atakami.
Kluczowa leczeniu dny moczanowej jest odpowiednia dieta, czyli oparta o produkty z niską zawartością puryn. Zalecane są także niskotłuszczowe produkty mleczne, które obniżają poziom kwasu moczowego. Należy dbać o odpowiednie nawadnianie i aktywność fizyczną. Unikanie nadmiernych ilości alkoholu (głównie piwa), palenia tytoniu, a także redukcja masy ciała mogą przyczynić się do poprawy jakości życia chorujących na dnę moczanową.
Leczenie polega przede wszystkim na ograniczeniu objawów i przerywaniu ataków dny moczanowej. Ważne dla komfortu pacjenta jest także zapobieganie atakom dzięki zmniejszeniu stężenia kwasu moczowego w organizmie.
Do leków stosowanych w atakach dny należą:
Leki zmniejszające stężenie kwasu moczowego stosowane głównie w zapobieganiu napadom dny to:
Kolchicyna
W przerywaniu ostrych napadów dny moczanowej stosuje się lek przeciwzapalny - kolchicynę. Jest ona także wykorzystywana w zapobieganiu ostrym atakom podczas włączania leków moczopędnych.
Kolchicyna dawkowana niewłaściwie może okazać się bardzo toksyczna. Najczęściej występują zaburzenia żołądkowo-jelitowe takie jak biegunka, nudności i wymioty. W przypadku gdy objawy nasilają się, lekarz może zmniejszyć dawkę leku lub rozważyć przerwanie leczenia.
W przerywaniu ataku dny moczanowej ważne jest, aby kolchicyna została podana jak najwcześniej.
Niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ)
Skutecznymi lekami stosowanymi w tej jednostce chorobowej ze względu na ich działanie przeciwzapalne i przeciwbólowe są również NLPZ. Najczęściej wprowadzane są ketoprofen lub ibuprofen zazwyczaj w dawkach maksymalnych. Z kolei nie stosuje się kwasu acetylosalicylowego, czyli popularnej aspiryny, która może zwiększać stężenie kwasu moczowego i nasilić atak dny.
Glikokortykosteroidy
Alternatywą w leczeniu dny moczanowej w przypadku złej tolerancji kolchicyny lub niesteroidowych leków przeciwzapalnych jest podawanie glikokortykosteroidów. Należą one również do leczenia wspomagającego, a także gdy stosowanie pozostałych leków jest przeciwwskazane.
Allopurynol
Allopurynol należy do leków zwanych inhibitorami oksydazy ksantynowej, których zadaniem jest obniżanie kwasu moczowego w organizmie. Stosowany jest więc w dnie moczanowej z towarzyszącą hiperurykemią, a także w bezobjawowej hiperurykemii. Leczenie można wprowadzić po ustąpieniu nagłego ataku dny moczanowej, a nie w trakcie i powinno rozpoczynać się od mniejszych dawek w celu uniknięcia działań niepożądanych. Istnieje jednak możliwość wystąpienia ciężkiej nadwrażliwości na allopurynol, która może zagrażać życiu.
Febuksostat
Do inhibitorów oksydazy ksantynowej należy również febuksostat, który stosowany jest w leczeniu przewlekłej hiperurykemii, gdy wystąpiło odkładanie się złogów moczanowych. Febuksostat wprowadzany jest do terapii, gdy dochodzi do nietolerancji allopurynolu lub jego nieskuteczności w obniżaniu stężenia kwasu moczowego. Jest on silniejszy niż allopurynol, a także powoduje mniej działań niepożądanych.
Dna moczanowa należy do jednych z najwcześniej diagnozowanych chorób u ludzi w przeszłości. Pierwsze informacje na jej temat pochodzą z około 2600 roku p.n.e. z Egiptu, chociaż jeszcze wtedy nie posiadano zbyt rozległej wiedzy na temat tej choroby. Dna moczanowa, czyli artretyzm polega na odkładaniu soli kwasu moczowego w organizmie, nieodwracalnym uszkodzeniu stawów, a także zajęciu nerek. Chociaż dna moczanowa uznawana jest za chorobę nieuleczalną, odpowiedni styl życia i leczenie pozwala ograniczyć objawy i wydłużyć okresy pomiędzy napadami. Wszystkie te działania poprawiają jakość życia chorych.
Jeśli mimo leczenia dny moczanowej (podagry) dolegliwości bólowe utrzymują się - należy udać się na konsultację z lekarzem. Zmiana leków na dnę moczanową, lub dodatkowa, wspomagająca terapia leczenia bólu mogą podnieść komfort życia chorego. W leczeniu choroby przewlekłej, którą jest dna moczanowa, kluczowe jest odpowiednie dobranie leków, przestrzeganie diety.
