Dlaczego odporność jest taka ważna? Co zrobić, gdy mamy problemy z obniżoną odpornością? Człowiek żyje w świecie pełnym drobnoustrojów, nie może więc prawidłowo funkcjonować bez układu odpornościowego. Układ immunologiczny stanowi nie tylko mechanizm obronny przed infekcjami, ale także pełni dodatkowe funkcje, takie jak ochrona przed nowotworzeniem czy udział w procesach gojenia ran. Jak rozpoznać problemy z odpornością? Jak ją wzmacniać? Kto jest narażony na spadek odporności?
Niepokój powinny budzić ciężkie lub nawracające infekcje. Także infekcje wywoływane nietypowymi drobnoustrojami powinny zwrócić szczególną uwagę.
Pierwotne niedobory odporności sugeruje występowanie:
Natomiast na diagnozę wtórnych niedoborów odporności, w szczególności zakażenie HIV, mogą naprowadzić m.in. następujące:
Wśród osób z zaburzeniami odporności mogą występować także objawy alergiczne, objawy chorób z autoagresji (choroby autoimmunologiczne), osoby te są też często bardziej podatne na nowotworzenie.
Pierwotne niedobory odporności (PNO) to rzadkie, wrodzone choroby powodujące upośledzenie funkcjonowania układu immunologicznego. Ich częstość w Europie szacuje się na 1/2000 do 1/3000 żywo urodzonych dzieci.
PNO to niejednorodna grupa zaburzeń. Znajduje się w śród nich niedobór IgA, będący najczęstszym pierwotnym niedoborem odporności. Pacjenci z tym niedoborem mogą zgłaszać częstsze infekcje wirusowe górnych dróg oddechowych, ale mają one przeważnie charakter łagodny. W większości przypadków niedobór IgA pozostaje bezobjawowy, co jest przyczyną tego, że często pozostaje niewykryty. Bywa, że zostaje on zdiagnozowany przypadkiem, np. w toku diagnostyki innej choroby, takiej jak celiakia.
Do PNO zaliczają się też dużo poważniejsze choroby takie jak ciężkie złożone (skojarzone) niedobory odporności (ang. severe combined immunodeficiency, SCID). SCID prowadzi do bardzo poważnego upośledzenia odporności i pojawiania się ciężkich infekcji, które przechodzą nawet w sepsę. Bez odpowiedniego leczenia pacjenci ze SCID nie przeżywają przeważnie dłużej niż 2 lata.
Nabyte niedobory odporności mogą być wynikiem innych chorób, sosowanych leków np. chemioterapeutyków. Najczęściej są wynikiem:
Badania wskazują na to, że stres psychofizyczny może mieć znaczący wpływ na układ odpornościowy. Stres powoduje między innymi aktywację współczulnego układu nerwowego, co skutkuje wydzielaniem hormonów takich jak kortyzol czy prolaktyna.
Z danych wynika, że kortyzol może upośledzać procesy gojenia ran. Jest to tylko jeden z mechanizmów, w jaki stres może upośledzać procesy gojenia - w jednym z badań udowodniono, że osoby troszczące się o bliskich z chorobą Alzheimera i cierpiące z tego powodu na długotrwały stres, miały gorszą odpowiedź leukocytów, komórek układu odpornościowego. Dodatkowo wygojenie małej rany zajmowało u nich średnio 24% dłużej, niż w kontroli.
Wykazano, że stres może zaburzyć odpowiedź układu immunologicznego na patogeny, co zwiększa ryzyko rozwijania infekcji takich jak grypa czy choroba przeziębieniowa. Zauważono także związek pomiędzy samotnością a częstością zgłaszania objawów przeziębienia.
Zaburzenia snu lub brak odpowiedniej higieny snu może wpłynąć na obniżenie odporności. Może to wpłynąć zarówno na częstość występowania infekcji, jak i długość ich trwania. Ma to prawdopodobnie związek z tym, że w trakcie snu wytwarzane są cytokiny, białka które biorą udział w odpowiedzi komórek układu odpornościowego np. na drobnoustroje.
Zaleca się, żeby dorosły człowiek spał około 8 godzin na dobę. Nastolatki powinny spać około 10 godzin na dobę, natomiast dzieci w wieku szkolnym nawet więcej niż 10 godzin na dobę.
Z początkiem szóstej dekady życia w układzie odpornościowych dochodzi do wielu zmian nazywanych ogólnie procesem immunostarzenia. Starzejący się układ immunologiczny ma mniejszą zdolność do bronienia się przed infekcjami, nowotworzeniem, gorsze jest także gojenie ran. Odpowiedź na szczepienia może być gorsza, za to infekcje mogą mieć większe nasilenie i trwać dłużej. Starsze osoby są dodatkowo narażone np. na występowanie powikłań pogrypowych.
Niezwykle istotne jest pamiętanie o szczepieniach ochronnych. Dzieci należy szczepić zgodnie z kalendarzem szczepień, warto rozważyć także szczepienia zalecane, takie jak np. szczepienie przeciwko grypie.
Stosowanie preparatów mających rzekomo podnosić odporność wydaje się być dyskusyjne. Są to przeważnie suplementy diety, nie leki, co oznacza, że nie muszą one przechodzić żadnych badań klinicznych, a co za tym idzie - nie mają udowodnionej skuteczności. Dodatkowo niektóre z nich mogą wchodzić w interakcje z innymi lekami (zwłaszcza preparaty ziołowe),a inne powodować działania niepożądane - duże dawki witaminy C mogą np. wywołać kamicę moczową.
Należy ostatecznie pamiętać, że małe dzieci, w szczególności te uczęszczające do żłobków, przedszkoli i szkół, mogą chorować często - nawet 8-10 razy do roku. Infekcje te są przeważnie wywołane przez wirusy, mają łagodny przebieg i nie wymagają antybiotykoterapii.
