Zakażenia układu moczowego (ZUM) są jednym z najczęstszych powodów wizyt u lekarza pierwszego kontaktu. Zdecydowaną większość, bo około 80-90%, pacjentów z ZUM stanowią kobiety. Jakie są przyczyny i objawy zakażenia układu moczowego? Jak leczyć infekcje układu moczowego?
Najczęstszym czynnikiem wywołującym zakażenia układu moczowego są pałeczki Gram ujemne - w szczególności Escherichia coli. W warunkach fizjologicznych układ moczowy człowieka pozostaje środowiskiem jałowym - bakterie dostają się do niego drogą wstępującą, najczęściej z przewodu pokarmowego. Inne bakterie, które mogą wywoływać ZUM to m.in.:
Warto pamiętać, że zakażenia układu moczowego mogą być wywoływane przez drobnoustroje niewykrywane standardowymi metodami - Chlamydia trachomatis, dwoinkę rzeżączki oraz wirusy. Chlamydie oraz dwoinka rzeżączki odpowiedzialne są za wywoływanie zapalenia cewki moczowej, które należy do chorób przenoszonych drogą płciową.
Zakażenia układu moczowego mogą być także spowodowane przez infekcje grzybicze - wywołane kolonizacją przez grzyby z rodzaju Candida. Dotyczy to głównie pacjentów hospitalizowanych.
Zakażenia układu moczowego mogą przebiegać pod różnymi postaciami klinicznymi.
Ostre zapalenie pęcherza moczowego dotyczy w szczególności młodych kobiet. Wynika to przede wszystkim z budowy anatomicznej - niewielki odstęp pomiędzy ujściem cewki moczowej a odbytem ułatwia przemieszczanie się bakterii do układu moczowego. Dodatkowe czynniki ryzyka obejmują niedawne odbycie stosunku seksualnego oraz nawracające epizody ZUM. Także stosowanie prezerwatyw pokrytych środkami plemnikobójczymi zwiększa ryzyko rozwinięcia tego zakażenia.
Ostre zapalenie pęcherza moczowego to infekcja dróg moczowych, w których nie występują objawy takie jak:
Klasycznie w ostrym zapaleniu pęcherza moczowego obserwuje się dyzurię, częstomocz oraz ból w okolicy podbrzusza. Może pojawić się nietrzymanie moczu oraz krwiomocz.
Czym jest dyzuria? Jako objawy dysuryczne opisuje się objawy takie jak bolesne parcie na mocz, oddawanie moczu drobnymi kropelkami, ból w trakcie oddawania moczu oraz częstomocz.
Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek (OOZN) rozwija się w sposób wstępujący na bazie wcześniejszej infekcji niższych pięter układu moczowego. Z tego powodu oprócz charakterystycznych dla OOZN objawów obecne mogą być także objawy typowe dla np. zapalenia pęcherza.
Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek charakteryzuje się przede wszystkim występowaniem gorączki z dreszczami, nudnościami i/lub wymiotami oraz bólem w okolicy lędźwiowej. Może być obecny tzw. dodatni objaw Goldflama, typowo jednostronnie. Jest to obecność silnych dolegliwości bólowych po uderzeniu lub wstrząsaniu okolicy lędźwiowej pacjenta. OOZN może mieć różne nasilenie - może przebiegać w sposób bardzo łagodny, ale także w postaci urosepsy ze wstrząsem. Obecne będą wtedy u pacjenta hipotensja, a nawet zaburzenia świadomości.
Bezobjawowy bakteriomocz oznacza, że w próbce moczu ze środkowego strumienia lub pobranej przez cewnik obecny jest jeden lub więcej szczepów bakterii w mianie ≥105 CFU/ml, jednak u pacjenta nie występują objawy infekcji.
Zapalenie cewki moczowej bardzo często przebiega bezobjawowo, jednak długofalowo może wywoływać poważne powikłania, takie jak chorobę zapalną narządów miednicy mniejszej u kobiet czy niepłodność u mężczyzn. W przypadkach objawowych obserwować można:
Przed wykonaniem badania należy udać się do apteki i kupić specjalny, jałowy pojemnik na mocz. Ważne, by w trakcie pobierania moczu nie dotykać wnętrza pojemnika - może to zaburzyć wyniki badania.
Przed pobraniem moczu na posiew okolice narządów płciowych i ujścia cewki moczowej należy dokładnie umyć, a następnie wytrzeć czystym ręcznikiem lub ręcznikiem papierowym.
Badanie moczu do posiewu wykonuje się z moczu, najlepiej porannego, pobranego z tzw. środkowego strumienia. Oznacza to, że należy najpierw oddać niewielką ilość moczu do toalety, następnie partię moczu pobrać do pojemnika, następnie pojemnik odstawić i resztę moczu oddać do toalety.
Pojemnik z moczem należy dostarczyć jak najszybciej do laboratorium - jeśli trwa to dłużej niż 2 godziny, wyniki mogą być niewiarygodne.
Ostre zapalenie pęcherza moczowego w pierwszej kolejności leczy się empirycznie - tj. nie wykonując posiewu i antybiogramu. Stosuje się m.in. furazydynę, fosfomycynę oraz trimetoprim z sulfametoksazolem.
Ostre odmiedniczkowe zapalenie nerek w wielu przypadkach można leczyć ambulatoryjnie.
Podstawę leczenia ZUM stanowi antybiotykoterapia oparta na wyniku posiewu moczu.
Do czasu wyniku badania na posiew moczu prowadzi się leczenie empiryczne. W ciężkich przypadkach, w sytuacjach, gdy pacjent nie reaguje na wprowadzoną farmakoterapię lub u pacjentek w ciąży - należy rozważyć hospitalizację. Wskazane jest wtedy także zlecenie posiewu krwi oraz USG układu moczowego. Choć w przypadkach niepowikłanych antybiotykoterapia OOZN trwa 7-14 dni, przy wystąpieniu komplikacji czas leczenia może wydłużyć się nawet do 3 tygodni. Należy pamiętać, aby w trakcie i po zakończeniu antybiotykoterapii przyjmować probiotyki wspomagające florę bakteryjną organizmu.
Bezobjawowy bakteriomocz leczy się tylko w bardzo wyjątkowych sytuacjach. Są to:
Leczenie zapalenia cewki moczowej należy rozpocząć niezwłocznie. Stosuje się ceftriakson oraz 1 z 2: doksycyklina lub azytromycyna.
Należy pamiętać, że leczenia wymagają także partnerzy seksualni pacjenta!
