Zespół jelita nadwrażliwego może dotyczyć 10-20% populacji i jest jedną z najczęściej występujących chorób układu pokarmowego. Leczenie IBS pozostaje wyzwaniem nie tylko dla lekarzy, ale także dietetyków, którzy muszą dobrać odpowiednią dietoterapię dla pacjenta. Zespół jelita drażliwego pogarsza jakość życia chorego, a często staje się przyczyną znacznej absencji w pracy.
Większość chorych na IBS zwraca uwagę na pogorszenie samopoczucia po posiłku, dlatego wprowadzenie odpowiedniej diety jest elementem terapii IBS. Leczenie posiada zazwyczaj charakter objawowy, a jego celem jest zmniejszenie nasilenia objawów przez zmianę diety, farmakoterapię i pomoc psychologiczną.
Niestety nie ma jednej, sprawdzonej metody leczenia zespołu jelita drażliwego, a podejście do pacjenta powinno być holistyczne, czyli całościowe, a także indywidualne.
Zespół jelita nadwrażliwego, również znany jako zespół jelita drażliwego, w skrócie IBS (irritable bowel syndrome) to przewlekłe zaburzenie pracy przewodu pokarmowego. Rozpoznanie w kierunku IBS powinno być oparte na Kryteriach Rzymskich IV, czyli:
Kryteria powinny być spełnione w trakcie ostatnich trzech miesięcy, przy czym objawy muszą pojawić się co najmniej 6 miesięcy przed rozpoznaniem zespołu jelita nadwrażliwego.
Zgodnie z obowiązującymi kryteriami IBS można podzielić na następujące postacie kliniczne:
Zespół jelita nadwrażliwego może dotknąć osoby w każdym wieku, jednak znacznie częściej pojawia się między 20. a 40. rokiem życia. Kobiety chorują prawie dwukrotnie częściej niż mężczyźni.
Przyczyny zespołu jelita drażliwego mogą być różne, jednak z pewnością można stwierdzić, że dużą rolę odgrywają zaburzenia na osi mózg-jelito. Elementem tych interakcji jest mikrobiota jelitowa, czyli flora bakteryjna jelit. Jej zaburzenia są bezpośrednio powiązane z pozostałymi mechanizmami wywołującymi IBS, do których należą:
Dysbioza, czyli zaburzenie równowagi mikroflory jelitowej może prowadzić do mikrozapalenia w jelitach. Dochodzi do zwiększenia przepuszczalności błony jelitowej i zaburzeń pracy przewodu pokarmowego.
Zaburzenia w składzie flory bakteryjnej jelit u osób z IBS obejmują:
Pacjenci chorujący z powodu IBS mają 5-krotnie większe ryzyko wystąpienia SIBO, czyli zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, który odznacza się patologicznie zwiększoną ilością bakterii w jelitach.
Do objawów zespołu jelita drażliwego należą:
U pacjentów ze stwierdzonym IBS mogą występować również inne objawy, które nie dotyczą układu pokarmowego, takie jak:
W badaniach potwierdzono także różnice w tkance mózgowej pacjentów z IBS w porównaniu ze zdrowymi osobami. U większości chorych występuje silne powiązanie między stresem, a pojawieniem się i nasileniem objawów. Zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym mogą być także wyjaśnieniem objawów spoza układu pokarmowego, a więc bólów głowy, pleców czy zaburzeń depresyjno-lękowych, które mogą występować nawet u 60% chorych.
Leczenie pacjentów ze stwierdzonym zespołem jelita drażliwego nie należy do najłatwiejszych. Należy podkreślić, że określenie jednoznacznej przyczyny IBS jest trudne, dlatego terapia w dużej mierze polega na leczeniu objawowym i zmianie stylu życia, w tym również diety. Celem terapeutycznym jest przede wszystkim przywrócenie równowagi flory jelitowej.
Farmakoterapia różni się w zależności od danej postaci IBS.
Leczenie stosowane we wszystkich postaciach IBS
Do leków na IBS stosowanych w każdej postaci, czyli zarówno zaparciowej, biegunkowej, mieszanej jak i niesklasyfikowanej należą:
Leczenie IBS stosowane w postaci biegunkowej, mieszanej i niesklasyfikowanej
W postaciach bez dominujących zaparć, w celu zmniejszenia nasilenia objawów, a głównie wzdęć i biegunki rekomenduje się przyjmowanie rifaksyminy. Jej stosowanie podczas leczenia IBS w dawce dobowej 1600 mg zostało zatwierdzone przez Polskie Towarzystwo Gastroenterologii. Rifaksymina:
Leczenie IBS stosowane tylko w postaci z dominującymi zaparciami
W postaci z dominującym zaparciem zaleca się przyjmowanie preparatów glikolu polietylenowego, czyli tak zwanych makrogoli.
Do innych preparatów stosowanych podczas zaparć należy także laktuloza. Podczas stosowania wymienionych leków należy dbać także o prawidłowe nawodnienie organizmu, czyli wypijanie około 2 litrów wody dziennie.
Leczenie IBS stosowane tylko w postaci z dominującą biegunką
Leki przeciwbiegunkowe jako leczenie objawowe może zostać wprowadzone u pacjentów z IBS z dominującą biegunką. Do tych leków należy na przykład loperamid. Wymieniona wcześniej rifaksymina może również być z powodzeniem stosowana w tej postaci.
W celu zmniejszenia innych dolegliwości, takich jak na przykład wzdęcia, może być stosowany simetikon. Udowodniono, że rifaksymina oprócz zmniejszenia nasilenia biegunki przyczynia się również do redukcji wzdęć.
Ważna w leczeniu IBS jest również dietoterapia. Dlaczego? Ponieważ około 60% pacjentów zgłasza nasilenie objawów krótko po spożytym posiłku. Niektórzy z nich zauważają pogorszenie samopoczucia nawet 15 minut po posiłku, a u blisko 93% osób objawy utrzymują się przez 3 godziny po zakończonym posiłku.
Potwierdzoną skuteczność w zespole jelita nadwrażliwego ma dieta low FODMAP, która polega na eliminacji składników, które ulegają fermentacji w świetle jelita. Należą do nich węglowodany, takie jak:
Cukry te są łatwą pożywką dla bakterii, które wykorzystują je do dalszego namnażania, co prowadzi do gazów i wzdęć u chorego.
Duże ilości tych szkodliwych substancji znajdują się w:
Jednak nie wszystkie produkty, które zawierają FODMAP powodują nasilenie objawów IBS i jest to kwestią bardzo indywidualną. Najlepiej zatem, gdy naszą dietą zajmie się specjalista, którym jest dietetyk.
Wprowadzenie ćwiczeń fizycznych jest również elementem stylu życia, o który powinno się zadbać podczas terapii IBS. Niektóre badania potwierdziły, że umiarkowana aktywność fizyczna może zmniejszyć nasilenie objawów zespołu jelita drażliwego. Potwierdzono również zależność między występowaniem IBS, a prowadzeniem siedzącego trybu życia. Czynnikiem ryzyka jest również stres. Chociaż na pewno nie jest to łatwe, należy w miarę możliwości ograniczyć wpływ bodźców stresowych na nasze życie by polepszyć jego jakość w przebiegu IBS.
IBD (Inflammatory bowel disease), czyli nieswoiste choroby zapalne jelit to grupa chorób przewlekłych przewodu pokarmowego, do których należą między innymi:
Podobnie jak w zespole jelita drażliwego etiologia chorób zapalnych jelit nie jest do końca znana i mogą mieć tak naprawdę wiele przyczyn od genetycznych, przez środowiskowe, alergiczne, po zakażenia bakteryjne i wirusowe. Cechują je przede wszystkim okresy remisji i zaostrzeń.
Wrzodziejące zapalenie jelita grubego to rozlany i przewlekły stan zapalny, który może objąć całą okrężnicę. U pacjentów z WZJG występuje najczęściej:
Gdy proces zapalny WZJG obejmuje tylko odbytnicę może dojść do:
Choroba Leśniowskiego-Crohna najczęściej rozpoczyna się między 15. a 40. rokiem życia i cechuje się przewlekłym stanem zapalnym, który może obejmować praktycznie każdy odcinek przewodu pokarmowego od jamy ustnej po odbyt. Do charakterystycznych objawów Crohna należą:
Ze względu na często podobne objawy i lokalizację zmian, zwłaszcza na początku chorób układu pokarmowego, ciężko jest je różnicować. Dotyczy to zarówno odróżnienia choroby Leśniowskiego-Crohna od wrzodziejącego zapalenia jelita grubego jak i ogólnie nieswoistych chorób zapalnych jelit od zespołu jelita nadwrażliwego. Co więcej istnieją badania, które potwierdzają zwiększone ryzyko IBD u pacjentów z wczesnym stadium IBS. Wymienione jednostki chorobowe mogą występować również jednocześnie.
Jedną z metod różnicujących IBD od IBS jest badanie kalprotektyny w kale, która jest białkiem ostrej fazy, markerem stanu zapalnego jelit. Jej wysoki poziom może świadczyć o trwającym stanie zapalnym związanym z nieswoistą chorobą zapalną jelit. W przypadku zespołu jelita drażliwego poziom kalprotektyny jest niski lub w normie.
Zespół jelita nadwrażliwego to wieloczynnikowe zaburzenie, którego przyczyny nie są do końca znane. Jego dokuczliwe objawy zdecydowanie wpływają na jakość życia pacjenta, który oprócz leczenia farmakologicznego powinien zmienić styl życia, a przede wszystkim dietę. Chociaż obecnie podejście terapeutyczne do IBS jest rozbudowane, potrzebnych jest więcej badań w kierunku zindywidualizowania leczenia, co może wpłynąć na poprawę jakości życia pacjenta.
