SIBO to zespół dolegliwości, który diagnozuje się obecnie coraz częściej. Bardzo utrudnia chorym funkcjonowanie - zdarza się, że objawy uniemożliwiają codzienną aktywność. SIBO musi być leczone farmakologicznie, ale odpowiedni sposób odżywiania się ma kluczowe znaczenie. Jak sobie pomóc dietą?
SIBO, z ang. small intestinal bacterial overgrowth, czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego, daje różne, bardzo uciążliwe i niespecyficzne objawy. Do najczęstszych należą wzdęcia, biegunka lub zaparcia (a także obie te dolegliwości pojawiające się naprzemiennie), silne bóle brzucha, uczucie przelewania w jamie brzusznej i mdłości.
Do przyczyn SIBO należą zaburzenia trawienia i wchłaniania, np. na skutek stanów zapalnych jelit czy trzustki, schorzeń wątroby, celiakii czy choroby Leśniowskiego-Crohna. Częste są też nieprawidłowości w anatomicznej budowie jelita, np. jego uchyłkowatość, a także zaburzenia motoryki układu pokarmowego.
W leczeniu SIBO najważniejsze jest znalezienie jego przyczyn oraz odpowiednia terapia antybiotykami, które hamują rozrost niepożądanych bakterii w jelicie. Po kuracji warto wspomóc “dobre” bakterie probiotykami - najczęściej stosuje się szczepy Lactobacillus plantarum i Bifidobacterium. Często jednak zdarzają się nawroty choroby. Dlatego tak ważna jest dieta.
Najczęściej stosowaną dietą przy SIBO jest dieta low FODMAP, czyli odżywianie z ograniczeniem łatwo fermentujących węglowodanów, które są pożywką dla bakterii jelitowych. Dieta FODMAP ma na celu ograniczenia namnażania się bakterii w jelicie cienkim i dzieli się na kilka faz.
W fazie pierwszej, trwającej zwykle od dwóch do sześciu tygodni, wyklucza się z menu produkty łatwo fermentujące i zastępuje się je tymi fermentującymi w niewielkim stopniu. W drugim etapie, trwającym od ośmiu do dwunastu tygodni, można stopniowo co kilka dni wprowadzać do jadłospisu pojedyncze dotąd przeciwwskazane produkty, obserwując, czy objawy nie powracają.
Wśród warzyw czasowo pożegnać należy m. in.: szparagi, buraki, warzywa kapustne, kalafiory, zielony groszek, czosnek i por. Niewskazane są też grzyby. Swobodnie sięgać można np. po ziemniaki, boćwinę, cykorię, rukolę, roszponkę, seler korzeniowy, ogórek, pomidory, dynię, jarmuż i sałaty, a także - w przypadku większości osób - paprykę.
Rośliny strączkowe są w większości niezalecane, ale w drugim etapie diety low FODMAP przetarte soczewica i ciecierzyca zwykle nie powodują zaostrzenia objawów.
Wśród owoców zrezygnować należy m. in. z jabłek, gruszek, moreli, wiśni i czereśni, arbuza, mango czy owoców suszonych. W drugiej fazie diety można stopniowo wprowadzać pojedynczo i w niewielkich ilościach jagody, mniej dojrzałe banany, borówki czy maliny. Od początku można za to bezpiecznie jadać kiwi, cytryny, mandarynki i limonki, truskawki i winogrona.
Jeśli chodzi o nabiał, nie należy sięgać po mleko krowie - w pierwszej fazie diety dozwolone jest to bez laktozy. Odstawić też trzeba jogurt czy maślankę, podobnie jak twaróg, śmietana czy lody. Można zastępować je serami żółtymi, typu brie lub camembert, fetą i mozzarellą.
Pieczywo nie jest zakazane, jednak zwłaszcza w pierwszej fazie diety należy jeść go niewiele i sięgać na to przygotowane na zakwasie, a nie na drożdżach. Najlepiej wybierać orkiszowe, a w pierwszej fazie całkowicie zrezygnować z tego wypiekanego z pszenicy, jęczmienia i żyta. Zalecane jest pieczywo bezglutenowe.
Przetwory zbożowe także nie są zakazane. Makarony można jeść wyrabiane z tych samych mąk, co zalecane pieczywo. Także ryż, komosa ryżowa, płatki owsiane i kukurydziane są odpowiednie.
W diecie low FODMAP rezygnujemy też z:
Faza trzecia diety low FODMAP to czas personalizacji diety. Po ustabilizowaniu kondycji jelit można powoli zauważać, jakie produkty jej szkodzą, a jakie służą. Wprowadza się więc pojedynczo produkty, które powodowały pojawienie się przykrych objawów, i próbować je na nowo wprowadzać do jadłospisu, obserwując, czy mogą wrócić do menu na stałe, czy najlepiej na trwałe z nich zrezygnować, zastępując je innymi.
Warto podkreślić, że dieta low FODMAP nie jest z założenia dietą całkowicie bezglutenową ani bezlaktozową, choć zarówno gluten, jak i laktoza są przeciwwskazane - zwłaszcza w pierwszym etapie diety. Ich całkowite wykluczenie powinno być uzasadnione wskazaniami medycznymi. Przy tak eliminacyjnej diecie każda dodatkowa restrykcja grozi niedoborami. Także z powodu ich ryzyka nie zaleca się stosowania diety low FODMAP dłużej niż kilkanaście tygodni i najlepiej robić to pod opieką specjalisty. Ponieważ listy produktów przeciwwskazanych i zalecanych są skomplikowane i mało intuicyjne, warto zaopatrzyć się odpowiednie w tabele, dostępne w internecie oraz przychodniach dietetycznych i medycznych, a także w literaturze.
Dieta Bi-Phasic, nowa, jeszcze niedokładnie przebadana, ale przynosząca dobre efekty dieta stworzona została na bazie diety low FODMAP. Opracowała ją amerykańska terapeutka dr Nirala Jacobi i składa się z dwóch faz. Zadaniem pierwszej jest regeneracja jelita, a drugiej wyhamowanie nadmiernego rozrostu obecnych w nim drobnoustrojów. Efektem ma być wzmocniona integralność jelita i usprawnione trawienie.
Pierwsza faza diety składa się z dwóch etapów. W czasie całej tej fazy, trwającej od czterech do sześciu tygodni, z menu wyklucza się produkty, które sprzyjają namnażaniu się bakterii, czyli te skrobiowe i bogate w błonnik. Pozostałe spożywa się w limitowanych ilościach.
W czasie pierwszego etapu pierwszej fazy eliminuje się produkty skrobiowe, rośliny strączkowe i nabiał. Menu opiera się na mięsie i niektórych warzywach.
Drugi etap pierwszej fazy, mniej restrykcyjny, można rozpocząć, gdy objawy SIBO ustaną. Dozwala on na włączenie do jadłospisu większej różnorodności warzyw, a także owoców i nasion, powoli wprowadza się też produkty skrobiowe, np. komosę ryżową lub ryż. Jeśli pacjent obserwuje pogorszenie stanu zdrowia, powinien wrócić do bardziej eliminacyjnego menu z pierwszego etapu.
Natomiast w drugiej fazie diety nadal spożywa się produkty dozwolone w pierwszej fazie, ale dodaje do jadłospisu także rośliny strączkowe, skrobię, nabiał i produkty zbożowe. Faza ta trwa od czterech do sześciu tygodni i ma na celu zmniejszenie przerośniętej populacji bakterii jelit oraz ustabilizowanie ich pracy.
Ponieważ SIBO to zaburzenie funkcji jelit, przydatne wydają się być przyjmowanie probiotyków, które przywracają równowagę mikrobioty, łagodzą dolegliwości trawienne i usprawniają funkcję jelit. Nie ma jednak badań jednoznacznie potwierdzających skuteczność leczenia lub profilaktyki SIBO za pomocą ich suplementacji. Ponieważ jednak leczenie SIBO zakłada m. in. antybiotykoterapię, konieczne jest wsparcie flory bakteryjnej jelit probiotykami, np. szczepami Lactobacillus plantarum i Bifidobacterium. Ponieważ jednak nie ma dowodów na skuteczność i bezpieczeństwo zażywania probiotyków przy SIBO, ich przyjmowanie oraz wybór konkretnych szczepów musi poprzedzić konsultacja lekarska.
Uchorych na SIBO mogą pojawić się niedobory witaminy B12, dlatego warto zadbać o dodatkową suplementację. Ponadto, w okresie obniżonej odporności, należy przymować witaminę D. Suplementację dodatkową należy zawsze skonsultować z lekarzem prowadzącym, aby jak najlepiej zadbać o swoje zdrowie.
Podsumowując, należy przypomnieć, że ponieważ SIBO daje niespecyficzne objawy i ma różne przyczyny, wymaga zdiagnozowania przez lekarza i leczenia farmakologicznego. Nie należy raczej stosować diety low FODMAP samodzielnie i zbyt długo - jeśli po pierwszych sześciu tygodniach nie przynosi pierwszych rezultatów, warto jej zaprzestać, ponieważ jest bardzo restrykcyjna i niewłaściwie skomponowana może prowadzić do niedoborów żelaza, wapnia, błonnika czy witamin z grupy B. Nadal nie ma też wystarczających dowodów naukowych na to, że jest skuteczna na tyle, by stała się pierwszym wyborem modelu żywienia zalecanym dla pacjentów cierpiących na SIBO i inne schorzenia układu pokarmowego. Przynosi jednak ulgę w dolegliwościach u większości pacjentów i stosowana pod opieką dietetyka lub lekarza jest bezpieczna i w wielu przypadkach skuteczna. Natomiast dieta Bi-Phasic jest na razie mało przebadana i bez konsultacji ze specjalistą zdecydowanie nie należy stosować jej samodzielnie.
