Zespół jelita drażliwego (IBS, z ang. irritable bowel syndrome) to schorzenie trudne do zdiagnozowania, o wielu różnych, bardzo uciążliwych objawach. Do najczęstszych należą biegunki, zaparcia i bóle brzucha. Ponieważ wszystkie one mają swoje źródło w przewodzie pokarmowym, leczenie IBS polega przede wszystkim na zachowaniu odpowiedniej diety. Na szczęście może ona skutecznie pomóc.
Najważniejszymi i utrudniającymi chorym funkcjonowanie objawami zespołu jelita drażliwego są częste bóle brzucha i zaburzenia rytmu wypróżnień (np. nagłe, silne biegunki, długotrwałe zaparcia), które nie są związane z innymi chorobami. Chorym dokuczają także wzdęcia, zgaga, nudności, wymioty oraz nieustanne uczucie zmęczenia czy bezsenność. W kale pojawiać się może śluz.
Nie znamy przyczyn zespołu jelita drażliwego. Wśród jego czynników wymienia się:
Bardzo często mówi się też o czynnikach psychicznych w zespole jelita drażliwego, takich jak:
By zdiagnozować zespół jelita drażliwego, objawy muszą występować przez co najmniej trzy miesiące. Diagnoza potwierdza IBS, o ile wykluczone zostały wcześniej inne choroby, które mogłyby je powodować, np.
Zespół jelita drażliwego może przyjąć cztery typy:
Ze względu na zupełnie inny charakter objawów IBS w przypadku każdego z typów, bardzo ważne jest, by dieta w zespole jelita drażliwego była ustalana indywidualnie dla każdego pacjenta. Jadłospis w zespole jelita drażliwego zależeć powinien nie tylko od typu IBS, ale musi także uwzględniać inne choroby współistniejące u pacjenta. Wiele alergii i nietolerancji na poszczególne produkty spożywcze jest też osobniczych - dlatego ogólne zalecenia należy każdorazowo dopasowywać do potrzeb chorego.
Planując dietę w IBS, należy też zwrócić uwagę, jakie produkty powodują nasilenie objawów. Baczna obserwacja pozwoli na zmiany w jadłospisie - tak, aby dolegliwości zmniejszyły się, a dieta nie była bardzo restrykcyjna. Warto prowadzić dzienniczek żywieniowy i zapisywać w nim nie tylko spożywane produkty (wraz z metodami ich przetwarzania), ale i objawy, jakie się po nich pojawiły. To pomoże ustalić listę produktów do przynajmniej czasowego wykluczenia z jadłospisu - i tych, które mogą je zastąpić. Najlepiej współpracować na tym etapie z dietetykiem.
Ponieważ u większości pacjentów występowanie trudnych objawów ma bezpośredni związek ze spożywanymi pokarmami, najważniejszym zaleceniem w diecie kierowanej na złagodzenie dolegliwości IBS jest stałe lub czasowe wykluczenie lub ograniczenie produktów, które powodują nasilenie objawów.
Należą do nich najczęściej:
W zespole jelita drażliwego bardzo ważne są metody przetwarzania i obróbki żywności. Zalecane jest:
Ze smażenia, grillowania i pieczenia należy zrezygnować.
Niektóre osoby z zespołem jelita drażliwego cierpią też na zespół przerostu bakteryjnego (SIBO, z ang. small intestinal bacterial overgrowth). Dlatego części pacjentów ulgę przynosi zalecana przy SIBO dieta FODMAP, czyli z wykluczeniem wysoko fermentujących węglowodanów (z ang. fermentable oligosaccharides, disaccharides, monosaccharides and polyols, czyli fermentujące oligosacharydy, disacharydy, monosacharydy i alkohole wielowodorotlenowe).
Produkty obfitujące w FODMAP mogą być powodem nasilenia dolegliwości u pacjentów z IBS, ponieważ trafiają do jelita w formie prawie niezmienionej. Tam wchłaniają wodę, co może skutkować rozciągnięciem ścian jelita i bólem lub biegunką. Następnie w jelicie grubym produkty bogate w FODMAP ulegają fermentacji, podczas której wytwarzana jest duża ilość gazów, co skutkować może wzdęciami i kolejnymi dolegliwościami bólowymi. Wyklucza się więc takie produkty, by w pierwszej kolejności usunąć bezpośrednie przyczyny pojawienia się przykrych objawów.
Produkty obfitujące w wysoko fermentujące węglowodany znajdują się w każdej grupie produktów spożywczych. Stosując dietę FODMAP należy wykluczyć:
Dieta FODMAP składa się z trzech etapów, z których najbardziej restrykcyjny jest pierwszy - eliminuje się w nim z menu wszelkie produkty o wysokiej zawartości FODMAP i zastępuje je tymi o niższej. Kolejne etapy są już łatwiejsze, ponieważ stopniowo włącza się w nich do diety kolejne wykluczane uprzednio produkty - najlepiej pojedynczo, by móc obserwować, jak reaguje na nie organizm.
Dieta FODMAP nie jest jednak pierwszym zaleceniem w przypadku zespołu jelita drażliwego. Jest też dietą eliminacyjną, której dłuższe stosowanie grozi niedoborami, takimi jak:
Polskie Towarzystwo Gastroenterologii nie rekomenduje się jej kontynuowania, jeśli po sześciu tygodniach stosowania u chorego nie nastąpi poprawa.
Podsumowując, należy wspomnieć, że niezależnie od przyczyn zespołu jelita drażliwego, u większości pacjentów pojawienie się dolegliwości zależy od stosowanej diety, a rokowania co do wyleczenia IBS są jak dotąd niezbyt pomyślne. Po zaprzestaniu stosowania się do zaleceń dietetycznych objawy zwykle wracają. Warto więc skorzystać z pomocy specjalisty, by wraz z nim ułożyć dopasowaną do indywidualnych potrzeb, dobrze zbilansowaną, jak najbardziej urozmaiconą dietę, którą będzie można stosować przez długi czas, a nawet do końca życia.
