Jak prawidłowo przyjmować leki? Poznaj podstawowe zasady!

Wydawałoby się, że nie ma niczego trudnego w zażywaniu leków – połykamy tabletki, kapsułki, wypijamy syropy i czekamy aż zaczną działać. Niestety może zdarzyć się tak, że na skutek naszego niewłaściwego stosowania leku, jego działanie będzie osłabione. Jak ustrzec się błędów przy zażywaniu leków? Podstawowe zasady to na pewno przeczytanie ulotki i sprawdzenie daty ważności przed zastosowaniem jakiegokolwiek leku. Ale co dalej? O której połknąć tabletkę? Czym ją popić? Czy możemy wziąć lek na pusty żołądek?

Wbrew pozorom pora dnia, w której zażywamy leki ma dość istotne znaczenie. Dzieje się tak ponieważ nasz organizm ma swój rytm dobowy i najlepiej jest dostosować do niego (w miarę możliwości) schemat zażywania leków. Zatem

• rano – wtedy wzrasta ciśnienie krwi, intensywnie zaczyna pracować przemiana materii oraz gruczoły hormonalne; dlatego poranek jest najlepszą porą do stosowania leków: na nadciśnienie, moczopędnych, na osteoporozę, hormonów tarczycy, antydepresyjnych i przeciwzakrzepowych;
• popołudnie – wtedy bardziej aktywny jest układ pokarmowy;
• wieczór – aktywność spada, spowalnia się większość procesów i nasz organizm przygotowuje się do odpoczynku; wtedy jest odpowiednia pora dla leków: obniżających cholesterol (statyny), przeciwalergicznych, przeciwastmatycznych i nasennych.

Często słyszymy, że lek należy przyjąć na czczo. Co to oznacza? Na czczo, to znaczy, że od naszego ostatniego posiłku powinno upłynąć około 8-12 godzin. Lek najlepiej przyjąć zaraz po przebudzeniu i co najmniej pół godziny przed pierwszym posiłkiem.

Jakie leki przyjmujemy na czczo? Należą do nich preparaty, które trudno wchłaniają się z przewodu pokarmowego, są to między innymi:

• hormony tarczycy,
• leki na osteoporozę,
• preparaty na refluks,
• niektóre antybiotyki.

Istnieją również leki, ktore należy przyjmować na pusty żołądek. Co to znaczy? Wbrew pozorom, to nie to samo co „na czczo”. Tutaj wystarczy, że odczekamy około 2 godzin od ostatniego posiłku, aby móc zażyć lekarstwo. Należy także pamiętać, że po przyjęciu leku musimy wstrzymać się z jedzeniem tak, aby rozpoczął się proces wchłaniania, a więc ok. 2 godziny.

Z jedzeniem (w trakcie posiłku) należy przyjmować leki, które mogą podrażnić śluzówkę żołądka lub wywołać uczucie nudności czy wymioty i są to przede wszystkim:

• leki przeciwzapalne,
• leki przeciwcukrzycowe,
• leki przeciwwirusowe,
• leki przeciwgrzybicze,
• antybiotyki,
• leki neurologiczne,
• spora grupa preparatów witaminowych.

Natomiast bezpośrednio po posiłku należy przyjmować leki stosowane miejscowo w jamie ustnej, czyli różnego rodzaju:

• żele,
• pasty,
• zawiesiny.

Istnieje również grupa preparatów stosowanych niezależnie od posiłku. Oznacza to, że możemy je stosować dowolnie, nie zwracając uwagi na pory posiłków.

Najczęściej w ulotkach producenci informują, żeby lek popić odpowiednią ilością płynu. Jest to mało precyzyjne sformułowanie, dlatego warto pamiętać o kilku zasadach, co do ilości i rodzaju płynu, który wypijemy.

Najlepiej popijać leki:

• wodą niegazowaną o niskiej zawartości minerałów i temperaturze pokojowej,
• wodą z kranu, przegotowaną i schłodzoną. 

Jaka ilość wody do popicia leków będzie odpowiednia?

Powinno to być około 200 ml wody, czyli jedna szklanka. Jeśli lek wymaga większej lub mniejszej objętości płynu, powinno być to wyraźnie zaznaczone w ulotce.

Należy pamiętać, aby do popijania leków nie stosować:

• Mleka – zawarty w nim wapń wpływa niekorzystnie na przyswajalność substancji leczniczych, szczególnie antybiotyków. Ponadto mleko zmniejsza kwaśność w żołądku, co może prowadzić do przedwczesnego rozpadu tabletek dojelitowych.
• Kawy i herbaty – szczególnie gorącej. Zawarte w nich składniki mogą wchodzić w interakcje z substancjami leczniczymi i w efekcie osłabiać działanie leku lub powodować nasilenie niepożądanych efektów ubocznych.
• Soków – a szczególnie soku grejpfrutowego, który neutralizuje enzymy metabolizujące niektóre leki. Jeśli lek nie zostanie prawidłowo zmetabolizowany, jego stężenie we krwi może znacząco wzrosnąć, co z kolei może doprowadzić nawet do zatrucia lekami.
• alkoholu – to oczywiście najgorszy możliwy wybór, ponieważ alkohol zaburza zarówno przyswajanie, jak i wydalanie leku. Alkohol w połączeniu z niektórymi lekami jest bardzo toksyczny dla wątroby (chociażby niezwykle popularny paracetamol) i może spowodować nawet jej marskość. Ponadto, alkohol osłabia działanie antybiotyków, natomiast nasila działanie leków uspokajających, antydepresyjnych i antyhistaminowych.

Przyjmowanie kilku leków jednocześnie nazywane jest polipragmazją, a potocznie wielolekowością. Mamy z nią do czynienia wtedy, kiedy przyjmujemy co najmniej 5 leków jednocześnie. Najczęściej zjawisko to dotyczy osób starszych, ze względu na to, że zmagają się z kilkoma chorobami, na które każdy ze specjalistów zapisuje przynajmniej jeden lek. To problematyczna sytuacja, ponieważ im więcej leków zażywamy, tym większe ryzyko wystąpienia negatywnych efektów wielolekowości, takich jak:

• niewłaściwe stosowanie się do zaleceń lekarskich –wynikające z pomyłki pacjenta, który ze względu na zbyt dużą ilość leków popełnia błędy w ich stosowaniu lub w ogóle przestaje zażywać odpowiednie leki;
• niewłaściwe łączenie leków i wystąpienie niepożądanych interakcji – występuje, gdy różni specjaliści zajmujący się pacjentem, nie mają wiedzy na temat wzajemnie ordynowanych leków, które stosowane jednocześnie prowadzą do efektów niepożądanych.

Aby uchronić się przed błędami w stosowaniu leków, pacjent dla własnego bezpieczeństwa powinien:

• podczas każdej wizyty lekarskiej mieć zawsze przy sobie listę wszystkich przyjmowanych leków (również dostępnych bez recepty), ziół i suplementów diety, z uwzględnieniem dawkowania;
• zawsze  informować lekarza o swoich chorobach przewlekłych, w związku z którymi zażywa leki;
• nie kupować i stosować leków polecanych przez znajomych, sąsiadów, rodzinę bez konsultacji z lekarzem lub farmaceutą, ponieważ to co pomogło komuś innemu, może nam zaszkodzić ze względu na inne preparaty przyjmowane na stałe;
• zwracać uwagę na nazwy międzynarodowe substancji czynnych zawartych w lekach, aby uniknąć zażywania dokładnie tego samego leku, ale pod różnymi nazwami handlowymi; nazwa międzynarodowa zawsze znajduje się na opakowaniu leku, zapisana jest kursywą, w nawiasie lub bez nawiasu, pod nazwą handlową.

Najczęstszym przykładem omyłkowego przyjmowania takich samych leków jest paracetamol i ibuprofen.

Czy, jeśli mamy problem z połknięciem jakiejś tabletki czy kapsułki, to możemy bez obaw przeciąć, rozkruszyć tabletkę albo wysypać zawartość kapsułki i tak zażyć lek?

Niestety nie w każdym przypadku jest to możliwe. Osoby, które mają problemy z połykaniem tabletek czy kapsułek, powinny w miarę możliwości zmienić postać leku na łatwiejszą do przyjmowania, np. na syrop, krople, czopki. Oczywiście nie da się w ten sposób zamienić każdego leku. Warto zatem wiedzieć, kiedy możemy bezpiecznie podzielić tabletkę. Zawsze warto najpierw przeczytać ulotkę i poszukać informacji o tym, czy dany lek można dzielić lub rozkruszać.

Na pewno możemy bezpiecznie robić to z tabletkami, które na swojej powierzchni mają specjalną kreskę ułatwiającą dzielenie.

Jednak UWAGA! Nie zawsze podział tabletki jest równoznaczny z podzieleniem na pół zawartej w niej substancji czynnej, dlatego przekrojenie tabletki może służyć jedynie ułatwieniu w połknięciu. Jeśli chcemy mieć pewność czy możemy podzielić tabletkę po to, aby zażyć połowę zaleconej dawki, powinniśmy dokładnie przeczytać ulotkę lub skonsultować się z lekarzem lub farmaceutą. Najłatwiejszym, najwygodniejszym i najbezpieczniejszym sposobem na przedzielenie tabletki jest użycie specjalnej przecinarki do tabletek (gilotynki), ponieważ dzięki niej:

• podział będzie precyzyjny,
• unikniemy rozkruszenia tabletki i utraty części substancji czynnej.

Po podzieleniu tabletki najlepiej jest przechowywać w kasetce do leków albo w osobnej przegródce znajdującej się w przecinarce.

Jeśli chodzi o rozkruszanie tabletek, to jeśli jest to tabletka niepowlekana, a w ulotce brak wyraźnej informacji o tym, aby tego nie robić, to można rozważyć jej rozkruszenie, jednak wcześniej warto zasięgnąć porady lekarza lub farmaceuty.

A co z kapsułkami? Czy można wysypać zawartość kapsułki? Co do zasady kapsułka jest niepodzielną postacią leku i nie powinno się jej przecinać. Raczej nie powinno się też wysypywać zawartości kapsułek i zażywać w ten sposób.

Leki, których nie należy dzielić to:

• tabletki i kapsułki dojelitowe – to taka postać leku, która ma ochronić substancję czynną przed kwaśnym odczynem soku żołądkowego i doprowadzić do tego, że uwolni się ona dopiero w jelicie; zatem gdybyśmy podzielili taką tabletkę, to doszłoby do uwolnienia z niej substancji czynnej już w żołądku, co z kolei mogłoby prowadzić do podrażnienia śluzówki żołądka i/lub nieprawidłowego działania leku;
• tabletki i kapsułki o zmodyfikowanym sposobie uwalniania (chyba, że producent wyraźnie zaznaczył w ulotce, że lek można dzielić) – to leki, w których substancja czynna nie jest uwalniana natychmiastowo; najczęściej takie leki do nazwy handlowej mają dodane symbole takie jak: CR, ER, MR, R, SR, SL, TR, XR, XL, ZOK albo w ich nazwie pojawia się określenie: chrono, long, prolongatum czy retard;
• tabletki podjęzykowe;
• tabletki ulegające rozpadowi w jamie ustnej;
• leki zawierające bardzo małą ilość substancji czynnej – czyli na przykład te zawierające lewotyroksynę stosowaną w chorobie tarczycy czy digoksynę stosowaną w niewydolności serca.

Pamiętajmy, że niewłaściwe dzielenie czy kruszenie leków może prowadzić do błędów, które zmniejszą skuteczność leczenia lub zaszkodzą naszemu zdrowiu. Jeśli mamy problem z połykaniem niektórych preparatów, warto powiedzieć o tym lekarzowi, który może przepisać łatwiejszą w przyjmowaniu postać leku. Jeśli jednak nie ma takiej możliwości, to możemy spróbować zastosować zamiennik danego leku – leki od różnych producentów mogą różnić się wielkością. Możemy także spróbować zastosować specjalny żel ułatwiający połykanie tabletek czy kapsułek.

Osoby starsze, szczególnie te wymagające naszej opieki, mogą mieć problem z właściwym zażywaniem leków, a to stanowi realne zagrożenie dla ich zdrowia i życia. Łatwo o pomyłkę, kiedy opakowania leków są do siebie podobne albo kiedy senior zapomni, czy zażył już dany lek, czy też nie. Wówczas dużą pomocą mogą okazać się:

• dokładna i wyraźna lista przyjmowanych leków wraz z dawkowaniem umieszczona w dobrze widocznym miejscu;
• specjalna kasetka na leki, w której możemy posegregować wszystkie przyjmowane przez osobę starszą leki, z uwzględnieniem dni tygodnia i pór dnia, o których należy zażyć lekarstwa.

Podając leki seniorowi, koniecznie trzeba pamiętać, żeby sprawdzić daty ważności, przeczytać ulotki leków, aby mieć pewność co do sposobu ich zażywania i przechowywania oraz do popijania lekarstw stosować wodę.