Choroby wieku dziecięcego mogą mieć różne podłoże - występują między innymi zakażenia bakteryjne, infekcje wirusowe, reakcje alergiczne, choroby pasożytnicze, czy też zmiany o podłożu grzybiczym. Choroby dzieci spędzają rodzicom sen z powiek i często są powodem niskiej frekwencji w żłobkach, przedszkolach i szkołach. Odpowiednia opieka medyczna, stosowanie szczepień ochronnych oraz tzw. budowanie odporności to najlepsza inwestycja w zdrowie dziecka. Dlaczego dzieci chorują? Jakie choroby są najczęstsze u dzeci? Przeczytaj koniecznie!
Głównym czynnikiem związanym z częstym chorowaniem przez dzieci jest niedojrzały układ immunologiczny. Odporność pojawia się na skutek kontaktu z drobnoustrojami, co sprawia, że z biegiem lat organizm będzie mógł je rozpoznać i odpowiednio zareagować. Proces ten wymaga jednak czasu i kontaktu z patogenami, czego konsekwencją są niestety częste choroby u dzieci. Oszacowano, że w dojrzewaniu układu immunologicznego najbardziej kluczowe są pierwsze 3 lata życia dziecka.
W rozwoju chorób u dzieci znaczenie mają także czynniki genetyczne, co jest związane między innymi z pierwotnym niedoborem odporności (PID, ang. primary immunodeficiency) oraz chorobami o podłożu alergicznym. Okazuje się, że predyspozycja do wystąpienia nadwrażliwości u maluszka jest skorelowana z pozytywnym wywiadem rodzinnym w kierunku alergii. Jeśli jedno z rodziców ma zdiagnozowaną alergię, ryzyko pojawienia się niepożądanych reakcji u dziecka sięga 40%, natomiast jeśli oboje rodziców cierpią na alergię, poziom ten wzrasta aż do 80%.
Na choroby wieku dziecięcego wpływ mają także choroby przewlekłe i choroby współistniejące oraz czynniki środowiskowe, wśród których możemy wymienić:
U noworodków funkcjonuje odporność związana z matczynymi przeciwciałami klasy IgM oraz IgG, które najpierw przekazywane są przez łożysko, a potem wraz z mlekiem podczas karmienia piersią. Zapewnia to maluszkowi odporność bierną, która zanika po około 6 miesiącu życia. W tym czasie organizm dziecka nie jest w stanie jeszcze produkować odpowiedniej ilości własnych przeciwciał i taki stan trwa jeszcze do około pierwszego roku życia jako tak zwany dołek immunologiczny (lub luka immunologiczna). Jest to okres kiedy możemy zauważyć zwiększoną częstotliwość infekcji u dziecka, a dodatkowo coraz częstsze kontakty z innymi jeszcze wzmagają narażenie na obce drobnoustroje.
Z reguły zauważalny okres zwiększonej liczby chorób u dziecka jest zbieżny z momentem rozpoczęcia uczęszczania do publicznych placówek, takich jak żłobek czy przedszkole. Skupiska ludzi są z reguły doskonałym miejscem rozprzestrzeniania się różnych patogenów, z którymi najmłodsze pociechy mogą spotkać się po raz pierwszy.
Układ immunologiczny dziecka dopiero uczy się rozpoznawać i reagować na nieznane dotąd czynniki, skąd wynika brak odpowiedniej ochrony przed chorobotwórczymi drobnoustrojami i liczne infekcje.
Kontakt z obcymi czynnikami (np. bakterie, wirusy) oraz tzw. budowanie odporności u dziecka wpływa na rozwój układu immunologicznego, który w granicy od 12 do 15 roku życia staje się ukształtowany podobnie jak u osoby dorosłej.
Pamiętajmy jednak, by po tym czasie nadal dbać o odporność i odpowiedni tryb życia, co pozwoli zachować zdrowie i zapewni naturalną ochronę przed szkodliwymi drobnoustrojami.
Najczęściej występujące choroby wieku dziecięcego mają zwykle charakter zakaźny i są przenoszone przez bezpośredni kontakt, drogą kropelkową lub drogą fekalno-oralną.
Choroby zakaźne cechuje szybkie rozprzestrzenianie się w populacji, co może powodować lokalne epidemie. Jedno chore dziecko w przedszkolu, może w krótkim czasie zarazić całą grupę, dlatego tak ważne jest szybkie reagowanie i odizolowanie pacjenta od zdrowych rówieśników.
U dzieci najczęściej obserwowane są zakażenia dróg oddechowych, które mogą mieć różny przebieg - od bezobjawowych przypadków po ciężkie postaci zapalenia płuc
Dużym problemem zdrowotnym u dzieci jest częsty katar, który może być między innymi:
W łagodzeniu kataru przydatne jest stosowanie preparatów obkurczających naczynia błony śluzowej nosa, aerozoli z wodą morską oraz usuwanie zalegającej wydzieliny. Katar może towarzyszyć przeziębieniu, którego najczęstszą przyczyną są rinowirusy i adenowirusy. U przeziębionych dzieci możemy obserwować między innymi kichanie, infekcję gardła, gorączkę, osłabienie czy też zmniejszony apetyt. Niestety w okresie przedszkolnym i szkolnym dzieci mogą być przeziębione nawet kilkanascie razy w roku, co związane jest z kształtowaniem układu immunologicznego i nabywaniem odporności.
Pamiętajmy, że przeziębienia nie wolno utożsamiać z grypą, która jest ostrą chorobą zakaźną wywołaną przez wirusy grypy A, B lub C i może prowadzić do poważnych powikłań.
Konsekwencją infekcji górnych dróg oddechowych może być zapalenie uszu, które jest zwykle powodowane przez bakterie, np. Pseudomonas aeruginosa lub Staphylococcus aureus, ale może mieć też podłoże wirusowe. Najczęściej diagnozowane jest u dzieci uczęszczających do żłobka i przedszkola. Mali pacjenci skarżą się na uczucie zatkania i ból uszu, może pojawić się gorączka, rozdrażnienie, osłabienie słuchu oraz wyciek wydzieliny z przewodu słuchowego.
Infekcje dróg oddechowych u dzieci mogą być też wywołane wirusem syncytialnym dróg oddechowych (RSV, ang. respiratory syncytial virus). Towarzyszące temu objawy mają różny stopień nasilenia, a przechorowanie nie zapewnia odporności. Wirus RSV może powodować wielokrotnie infekcje u tych samych pacjentów, zwłaszcza w populacji dzieci do 5 lat.
Infekcje górnych dróg oddechowych prowadzą często do zakażeń dolnych dróg oddechowych (od 10 do 30% przypadków), czego konsekwencją może być zapalenie oskrzeli (wywołane głównie przez wirus RSV) lub zapalenie płuc o podłożu wirusowym lub bakteryjnym (np. Streptococcus pneumoniae). Oba stany mogą mieć ostry przebieg i wymagać leczenia w warunkach szpitalnych, szczególnie u najmłodszych pacjentów do około 2 roku życia.
Kolejnym problemem są rotawirusy, które wywołują ostre biegunki infekcyjne u dzieci. Warto podkreślić, że zakażenia rotawirusami są najczęstszą przyczyną hospitalizacji dzieci, zaraz po chorobach związanych z układem oddechowym. Rotawirusy łatwo rozprzestrzeniają się wśród dzieci, a okres wylęgania choroby wynosi zaledwie od 12 do 48 godzin. Podczas infekcji występuje biegunka, gorączka, nudności i wymioty, co stanowi niebezpieczeństwo zwłaszcza u pacjentów do 5 roku życia. Przechorowanie nie zapewnia trwałej odporności, ale zwykle u starszych dzieci i osób dorosłych obserwowane są jedynie łagodne objawy. Dostępna jest doustna szczepionka, którą należy podać niemowlętom do 3 miesiąca życia. Nie chroni to wprawdzie w pełni przed infekcją rotawirusową, ale sprawia, że ma ona łagodniejszy przebieg i pomaga uniknąć leczenia w warunkach szpitalnych.
Wśród infekcji wirusowych u dzieci do 2 roku życia często występuje tzw. trzydniówka, czyli gorączka trzydniowa. Jest to łagodna choroba zakaźna, w której pojawia się gorączka i wysypka skórna jako odpowiedź na zakażenie wirusem HHV6 lub HHV7. Leczenie ma zwykle charakter objawowy i polega na podawaniu środków przeciwgorączkowych.
U dzieci może wystąpić także choroba bostońska (choroba dłoni, stóp i ust), popularnie nazywana bostonką. Wywołują ją wirusy z grupy Coxsackie, które zaliczane są do enterowirusów. Bostonka jest chorobą zakaźną, w przebiegu której obserwowana jest między innymi gorączka, ból gardła, owrzodzenia na języku i wewnętrznych częściach policzków, brak apetytu oraz pęcherzykowa wysypka na skórze dłoni oraz stóp. Aktualnie nie ma dostępnej szczepionki na bostonkę, a leczenie ma charakter objawowy.
Kolejnym problemem związanym z wirusami jest ospa wietrzna. Jest ona wywołana przez wirusy Varicella zoster (VZV) i należy do najczęstszych chorób zakaźnych wieku dziecięcego. Ospa charakteryzuje się dużą zakaźnością, a dodatkowy problem stwarza długi okres wylęgania, który wynosi od 10 do 21 dni. Zachorowanie na ospę wietrzną zwykle wiąże się z wytworzeniem trwałej odporności, natomiast wirus pozostaje w organizmie w postaci utajonej. Warto wiedzieć, że dostępna jest szczepionka, które zabezpiecza przed objawami i powikłaniami ospy wietrznej na całe życie.
Do chorób wieku dziecięcego należy też świnka, jako ogólnoustrojowa odpowiedź na zakażenie paramyksowirusem. Choroba ma charakter zakaźny, o długim okresie inkubacji (zwykle od 14 do 24 dni). W przebiegu świnki dochodzi do zajęcia narządów gruczołowych, przede wszystkim ślinianek, dlatego nazywana jest nagminnym zapaleniem przyusznic lub nagminnym zapaleniem ślinianek przyusznych. Szczepienie przeciwko śwince jest obowiązkowe. Pierwszą dawkę aplikuje się w 13-15 miesiącu życia dziecka, natomiast druga jest podawana w 6 roku życia (jako dawka uzupełniająca).
Do dziecięcych chorób zakaźnych o podłożu wirusowym należy zaliczyć również odrę, której objawami jest między innymi gruboplamista wysypka, gorączka oraz zapalenie błon śluzowych dróg oddechowych. Odra może prowadzić do poważnych powikłań, dlatego ważne jest skorzystanie ze szczepionki, która jest obowiązkowa i ujęta w Programie Szczepień Ochronnych.
Warto jest wspomnieć także o różyczce, która jest kolejną chorobą wirusową diagnozowaną u dzieci. Okres inkubacji wynosi kilka tygodni, a objawy określane są zazwyczaj jako łagodne. U pacjenta może pojawić się ból głowy i mięśni, zapalenie gardła i spojówek, wysypka oraz powiększenie węzłów chłonnych. Wiele przypadków różyczki może mieć charakter bezobjawowy, ale pamiętajmy, że choroba jest niebezpieczna dla kobiet w ciąży i może prowadzić do poronienia.
Z chorób o podłożu bakteryjnym należy wymienić szkarlatynę (płonicę), której czynnikiem etiologicznym są paciorkowce grupy A (GAS). Szkarlatyna jest ostrą chorobą zakaźną, której objawy przypominają anginę. U chorych pojawia się też ból brzucha, wymioty, gorączka oraz charakterystyczny malinowy język. Obserwowana jest wysypka, a skóra staje się szorstka. Szkarlatyna może bardzo szybko rozprzestrzenić się w grupie dzieci, powodując małe epidemie.
Wśród dzieci dużym problemem zdrowotnym są choroby o podłożu alergicznym. Dotyczą one przede wszystkim maluchów do 3 roku życia, ale mogą dotyczyć pacjentów każdym wieku. Zaliczamy tu między innymi alergiczny nieżyt nosa (ANN), alergiczny wyprysk kontaktowy, atopowe zapalenie skóry (AZS), nadwrażliwość na pokarmy oraz astmę oskrzelową.
Diagnozowane są też zmiany skórne u dzieci obejmujące np. pokrzywkę oraz trądzik noworodkowy i niemowlęcy, które mogą pojawić się między innymi na skutek zmian hormonalnych.
U najmłodszych pacjentów dużym problemem jest zakażenie układu moczowego, określane skrótem ZUM. Większość przypadków związanych jest z zakażeniem bakteryjnym, diagnozowanym częściej u dziewczynek niż chłopców. Objawy ZUM u dzieci mogą być nietypowe i nie obejmować problemów związanych z mikcją (oddawaniem moczu). W wielu przypadkach jedynym symptomem jest gorączka i rozdrażnienie, dlatego w rozpoznaniu zakażenia układu moczowego u dzieci ważne jest wykonanie odpowiednich badań diagnostycznych (badanie ogólne i posiew moczu).
W dużych skupiskach ludzi, jakie obserwujemy w żłobkach, przedszkolach i szkołach łatwo rozprzestrzeniają się także choroby pasożytnicze. U dzieci najczęściej obserwowane są owsica, lamblioza i wszawica, które mogą pojawić się nawet przy zachowaniu odpowiedniej higieny osobistej. Jeśli zauważymy objawy choroby pasożytniczej u dziecka, skorzystajmy z porady lekarza lub farmaceuty, gdyż przy wdrożeniu odpowiedniego leczenia szybko i skutecznie pozbędziemy się niechcianych czynników chorobotwórczych.
Wszelkie niepokojące objawy powinny być bezwzględnie skonsultowane z lekarzem, jednak warto pamiętać, że nie każda infekcja wymaga wizyty w przychodni podstawowej opieki zdrowotnej. Aby wrócić do codziennych aktywności, czasami wystarczające jest podanie syropu łagodzącego objawy oraz zapewnienie dziecku odpowiedniej ilości snu i odpoczynku.
Jeśli jednak dziecko jest rozdrażnione, nie przyjmuje płynów i pokarmów, występuje wysoka gorączka, pojawiają się zmiany skórne (np. wybroczyny) lub zaobserwujemy jeszcze inne niepokojące objawy, nie zwlekajmy z wizytą u lekarza. Choroby wieku dziecięcego mają często gwałtowny przebieg oraz charakter zakaźny, dlatego konsultacja ze specjalistą w wielu przypadkach jest bezwzględną koniecznością.
Budowanie odporności u dziecka to proces długotrwały, wymagający systematyczności i cierpliwości. Normalny kontakt z rówieśnikami, zabawa w piaskownicy czy przebywanie ze zwierzętami stanowi naturalną stymulację układu immunologicznego dziecka i pozwala uczyć się organizmowi jak reagować na obecność dotychczas nieznanych czynników, np. drobnoustrojów. Dobrodziejstwem są też szczepienia (zarówno obowiązkowe, jak i zalecane), które pozwolą uzyskać ochronę przeciwko najbardziej niebezpiecznym chorobom u dzieci, takim jak krztusiec, błonica, gruźlica, poliomyelitis czy zakażenia bakteriami Haemophilus influenzae typu b.
Poza tym należy zadbać o odpowiednie odżywianie i odpowiednią ilość snu u dziecka. Kluczowy jest także właściwy rozwój emocjonalny oraz zapewnienie dziecku poczucia bezpieczeństwa.
Nie wolno zapominac o aktywności fizycznej i spędzaniu czasu na zewnątrz. Wspólne spacery, wycieczka do lasu czy zabawa na placu zabaw to nie tylko miła forma spędzenia wolnego czasu, ale też doskonały sposób na zdrowie. Należy pamiętać o suplementacji witaminą D, która wpływa korzystnie na wiele procesów w organizmie, a w razie potrzeby można przyjmować też preparaty z bakteriami probiotycznymi. Ważna jest właściwa higiena osobista oraz zapewnienie odpowiednich warunków bytowych.
Większość chorób u najmłodszych pacjentów wywołana jest przez bakterie i wirusy, w walce z którymi największą rolę odgrywa układ immunologiczny. Noworodki otrzymują odporność w postaci przeciwciał matczynych, jednak już po 6 miesiącu życia organizm dziecka musi sam nauczyć się walczyć z patogenami, a proces ten w pełni kształtuje się dopiero u nastolatków. Wspieranie rozwoju odporności dziecka jest ważnym elementem dbania o jego zdrowie i może chronić najmłodszych przed nadmiernym chorowaniem.
