Chemioterapia to jedna z form leczenia nowotworów, która ratuje życie milionom osób na całym świecie. Ze względu na jej inwazyjność i oddziaływanie na cały organizm często podważa się skuteczność i bezpieczeństwo tej metody. Jak jest naprawdę? Na czym polega chemioterapia i jakie działania niepożądane mogą się z nią wiązać?
Chemioterapia to często stosowana metoda leczenia nowotworów przy pomocy leków cytotoksycznych (cytostatyków, chemioterapeutyków, leków przeciwnowotworowych) podawanych do organizmu chorego. Leki te niszczą intensywnie dzielące się komórki nowotworowe, dzięki czemu po każdym podaniu chemioterapii część z nich ginie. Niestety mogą one również działać na zdrowe komórki, wywołując działania niepożądane.
Chemioterapia, podobnie jak hormonoterapia czy leczenie biologiczne, jest formą leczenia systemowego. Oznacza to, że podawana “chemia” wpływa na cały organizm. Przeciwieństwem leczenia systemowego jest leczenie miejscowe, realizowane przy pomocy radioterapii czy chirurgii.
Chemioterapię podaje się zwykle dożylnie – przez wenflon zakładany do żyły obwodowej (np. na ręce) i usuwany po każdej sesji. Ponieważ każdorazowe wkłuwanie się do żyły może nie być łatwe i sprawiać pacjentowi ból, a chemioterapię zwykle podaje się wiele razy – coraz częściej stosuje się porty naczyniowe. Zakłada się je do dużych naczyń żylnych i łączy za pomocą cewnika z wszczepionym pod skórę niewielkim zbiornikiem na leki. Przez porty naczyniowe pacjent może otrzymywać również inne leki oraz preparaty do żywienia pozajelitowego.
Niektóre leki przeciwnowotworowe można podać również doustnie, np. w leczeniu paliatywnym czy w skojarzeniu z lekami podawanymi dożylnie.
W wybranych typach nowotworów chemioterapię podaje się też:
● podskórnie,
● dokanałowo, czyli bezpośrednio do płynu mózgowo-rdzeniowego (np. w nowotworach rdzenia kręgowego i ośrodkowego układu nerwowego),
● doguzowo, czyli wstrzykiwanie w obręb nowotworu (np. przy przerzutach czerniaka).
Chemioterapię można podzielić na kilka rodzajów ze względu na cel, w jakim jest podawana. Jeżeli celem jest wyleczenie pacjenta z nowotworu – stosuje się chemioterapię radykalną. W przypadku zaawansowanej choroby nowotworowej podaje się często chemioterapię paliatywną. Łagodzi ona dolegliwości związane z chorobą i wydłuża życie pacjenta, ale nie leczy nowotworu.
Chemioterapię można łączyć również z innymi metodami leczenia, aby zwiększyć ich skuteczność. Mowa wówczas o leczeniu skojarzonym. Przykładowo lekarz może zadecydować o podaniu chemioterapii przed lub po leczeniu operacyjnym. W pierwszym przypadku będzie to chemioterapia neoadjuwantowa, która pozwoli zmniejszyć guza przed jego wycięciem. Po operacji stosuje się chemioterapię adjuwantową (uzupełniającą), która minimalizuje ryzyko nawrotu choroby.
Innym kryterium rozróżniającym rodzaje chemioterapii jest kolor podawanej chemii. Najsilniejsze leki określa się mianem chemii czerwonej. Za jej pomocą leczy się nowotwory gruczołu krokowego, pęcherza moczowego, piersi oraz nowotwory układu krwionośnego (w tym białaczkę). W chemii czerwonej stosuje się zwykle leki z grupy antracyklin, od których bierze swój kolor. Chemię żółtą podaje się przede wszystkim w ramach leczenia uzupełniającego nowotwór piersi. W jej skład wchodzą m.in. cyklofosfamid i metotreksat. Zastosowana w chemii białej bleomycyna obciąża organizm chorego w najmniejszym stopniu.
Leki stosowane w chemioterapii dzieli się ze względu na mechanizm działania na trzy grupy:
● leki o działaniu antymetabolicznym (antymetabolity),
● leki alkilujące,
● leki pochodzenia naturalnego (roślinnego).
Dawki leków przelicza się na podstawie powierzchni ciała pacjenta tak, aby wątroba i nerki mogły usunąć pozostałości leków z organizmu chorego. Aby zwiększyć skuteczność leków, podaje się zwykle kilka preparatów jednocześnie. W ten sposób można uniknąć oporności na leczenie.
Chemioterapię podaje się zwykle co 3 tygodnie, a leczenie trwa od 3 do 6 cykli (niekiedy może być wydłużone nawet do 12 cykli). Może trwać zatem od kilku miesięcy do ponad roku. 3 tygodnie odstępu pozwalają organizmowi na skorygowanie zaburzeń powstałych po podaniu leków.
Zachorowanie na nowotwór i długi proces leczenia wiążą się z ogromnym stresem. Dlatego warto odpowiednio przygotować się do wizyty u onkologa.
Ze względu na dużą inwazyjność chemioterapii krążą opinie, że ta metoda leczenia nowotworów może zaszkodzić naszemu zdrowiu, zamiast je uratować.
Jak jest naprawdę?
Chemioterapia to leczenie systemowe. Oznacza to, że działa na cały organizm, a nie tylko w miejscu guza. Może zatem uszkodzić również zdrowe komórki, ale zależy to zarówno od indywidualnej odpowiedzi immunologicznej organizmu, jak i zastosowanych leków.
Lekarz, decydując się na podanie choremu chemioterapii, bierze pod uwagę stan ogólny pacjenta, zaawansowanie nowotworu oraz choroby współistniejące. Jeśli istnieją przesłanki, że koszty wynikające z chemioterapii mogą przewyższyć prognozowane korzyści, lekarz może wybrać inną metodę leczenia pacjenta. Warto również zauważyć, że wielu chorych zgłasza się do lekarza zbyt późno. Wówczas każda forma leczenia może być dla wyniszczonego już organizmu zbyt inwazyjna. Zgon pacjenta w krótkim czasie od rozpoczęcia leczenia może zatem wynikać z jego stanu zdrowia, a nie podjętej chemioterapii.
Chemioterapia, podobnie jak inne metody leczenia, może się wiązać z wystąpieniem działań niepożądanych. Jak już wiemy, leki cytostatyczne działają nie tylko na komórki nowotworowe, ale również na niektóre zdrowe tkanki, takie jak szpik kostny, cebulki włosów czy błony śluzowe jamy ustnej. To, jak silne będą skutki uboczne, zależy m.in. od rodzaju i dawki leku oraz sposobu jego podania, wieku pacjenta, jego stanu zdrowia i obecności chorób współistniejących.
Do najczęstszych skutków ubocznych chemioterapii, które występują w trakcie jej trwania lub krótko po zakończeniu, należą:
● przewlekłe zmęczenie – dotyka aż 90% pacjentów w trakcie leczenia, ale może wystąpić także u ozdrowieńców;
● nudności i wymioty – mogą być efektem przyjmowania leków lub samej choroby;
● biegunki i zaparcia;
● objawy grypopodobne;
● ryzyko reakcji uczuleniowych;
● zapalenie błony śluzowej jamy ustnej – jej oznaki to zaczerwienienie i suchość, owrzodzenia i nadżerki w jamie ustnej, silny ból i związane z problemy z przyjmowaniem pokarmu;
● utrata włosów (nie tylko na głowie, ale również brwi, rzęs oraz włosów łonowych) – to działanie niepożądane występuje zwykle po 2-4 tygodniach od rozpoczęcia chemioterapii i dotyczy ok. 65% pacjentów;
● zmiany skórne, np. świąd i suchość skóry, wysypka, zmiany w płytce paznokciowej;
● obrzęki;
● niewydolność szpiku kostnego (małopłytkowość, niedokrwistość, neutropenia);
● zaburzenia płodności i libido.
Do powikłań późnych, które mogą się pojawić nawet kilka miesięcy po chemioterapii, należą:
● uszkodzenia mięśnia sercowego i miąższu płucnego;
● uszkodzenia układu nerwowego,
● uszkodzenie nerek.
Pamiętaj, że większość działań niepożądanych ma charakter przejściowy. Ustępują one po kilku lub kilkunastu tygodniach od ostatniej dawki chemioterapii. Przykładem są włosy, które szybko odrastają po ostatniej dawce chemii i są zwykle mocniejsze i gęstsze.
Jeśli obserwujesz u siebie któryś z powyższych skutków ubocznych, pilnie poinformuj o tym swojego lekarza prowadzącego. Specjalista może zalecić wówczas leki łagodzące różne dolegliwości (np. leki przeciwwymiotne) lub pobudzające odbudowę białych krwinek (wspierając tym samym odporność).
Alternatywą dla klasycznej chemioterapii jest terapia celowana molekularnie. Należy ona do tzw. medycyny spersonalizowanej. W terapii celowanej wykorzystuje się leki, które nie są cytostatykami. Blokują one mechanizm rozwoju choroby nowotworowej, oddziałując przy tym na zdrowe komórki z mniejszą siłą niż leki stosowane w chemioterapii. Terapia celowana precyzyjniej trafia w raka, ograniczając przy tym negatywne skutki dla reszty organizmu.
Niestety nie można jej zastosować u każdego pacjenta. Jest to związane z różnicami molekularnymi i genetycznymi w komórkach nowotworowych. Za przykład weźmy dwóch pacjentów chorujących na raka jelita grubego. Mimo tej samej choroby ich komórki nowotworowe mogą się od siebie różnić właśnie pod względem genetycznym i molekularnym. Stąd terapia celowana w jednym przypadku może być skuteczna, a w innym nie.
Chemioterapia to popularna metoda leczenia raka. Typ chemioterapii, rodzaje leków i ich dawki zależą m.in. od rodzaju nowotworu, stopnia zaawansowania choroby oraz stanu ogólnego pacjenta. Chemioterapię stosuje się często jako element leczenia skojarzonego, obok radioterapii czy chirurgii.
● https://www.onkonet.pl/dp_chemioterapia.php,
● https://www.mp.pl/pacjent/onkologia/leczenie/84482,leczenie-systemowe,
● https://zdrowie.pap.pl/fakty-i-mity/byc-zdrowym/chemioterapia-zabija-wiecej-pacjentow-niz-rak,
● https://www.zwrotnikraka.pl/,
● https://alivia.org.pl/,
● https://www.zbadajraka.pl/blog/chemioterapia-co-to-i-jak-sobie-z-nia-poradzic.
