Borelioza (choroba z Lyme) jest najbardziej znaaną zakaźna choroba odkleszczową. Charakterystycznym objawem boreliozy jest tzw. rumień wędrujący, występujący aż u 40-80% chorych. Jakie są przyczyny i objawy boreliozy? Czy mogą wystąpić powikłania? Jak leczyć boreliozę? Czy jest uleczalna?
Borelioza (krętkowica kleszczowa, borelioza z Lyme, chorobą z Lyme) to zakaźna choroba odkleszczowa (ang. tick-borne diseases, TBD), w której najbardziej znanym i charakterystycznym objawem jest tzw. rumień wędrujący, występujący u 40-80% zakażonych.
Pozostałe objawy boreliozy są zwykle wielonarządowe, a choroba może przyjąć postaci takie jak:
Pierwsze przypadki niespotykanego dotąd zapalenia stawów u nastolatków pokłutych przez kleszcze opisano w latach 70. ubiegłego wieku w amerykańskich miastach New Lyme i Old Lyme. Taka informacja w zestawieniu z nazwą patogennego czynnika (bakterie Borrelia burgdorferi) sprawiła, że nowo odkryta choroba została nazwana boreliozą z Lyme.
W Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób, borelioza jest zakodowana jako ICD-10: A69.2, choroba z Lyme.
Czynnikiem etiologicznym są krętki Borrelia burgdorferi sensu lato, wśród których wyróżniono 20 genogatunków.
Na terenie Europy choroby wywołują genogatunki:
Najwięcej nowych przypadków boreliozy rozpoznawanych jest w okresie od kwietnia do listopada, co jest ściśle powiązane z sezonową aktywnością kleszczy.
Do przeniesienia chorobotwórczych bakterii Borrelia na człowieka potrzebne są odpowiednie wektory, które stanowią kleszcze z rodzaju Ixodes:
Kleszcze w swoim cyklu życiowym potrzebują wielu żywicieli, przez co stają się wektorem czynników chorobotwórczych przenoszonych z dzikiej zwierzyny na ludzi:
Okres wylęgania boreliozy wynosi zwykle od 7 do 10 dni.
Przebieg zakażenia boreliozą przebiega w kilku fazach:
Stadium wczesne ograniczone:
Stadium wczesne narządowe (rozsiane):
Stadium późne:
Borelioza jest diagnozowana u pacjentów na terenie Europy, Ameryki Północnej oraz Azji.
Polska stanowi obszar endemicznego występowania boreliozy, przy czym najwięcej przypadków rozpoznawanych jest we wschodniej oraz północno-wschodniej części naszego kraju.
Każdy przypadek boreliozy w Polsce musi być zgłoszony i uwzględniony w raporcie dotyczącym zachorowania na wybrane choroby zakaźne. Na podstawie opublikowanych dokumentów wiadomo, że w Polsce w 2022 roku na boreliozę zachorowało 16711 pacjentów, podczas gdy rok wcześniej (2021) chorobę odnotowano łącznie u 12093 osób.
Aktualnie w okresie od 1 stycznia do 31 lipca 2023 zgłoszono już 11504 przypadki boreliozy, co jest wynikiem prawie dwukrotnie wyższym w porównaniu do tego samego okresu w roku poprzednim (tj. od 1.01 do 31.07. 2022), kiedy to chorobę odnotowano u 6869 pacjentów.
Borelioza stała się poważnym problemem zdrowia publicznego. Uważana jest za chorobę zawodową w grupie rolników oraz wśród pracowników leśnictwa i łowiectwa.
Każdego roku statystyki dotyczące liczby przypadków tej choroby w naszym kraju stają się coraz bardziej niepokojące, dlatego tak ważne jest rozpowszechnianie wiedzy oraz informowanie o odpowiednich działaniach profilaktycznych..
W przypadku ukłucia przez kleszcza trudno stwierdzić, czy zaatakował nas zainfekowany osobnik. Nie wszystkie kleszcze są nosicielami krętków Borrelia, ale jednocześnie nie można wykluczyć, że dany pajęczak jest wolny od innych bakterii i wirusów.
Kleszcze przenoszą nie tylko czynniki wywołujące boreliozę, ale mogą powodować także inne choroby odkleszczowe, takie jak:
Wiadomo, że ryzyko zakażenia bakterią Borrelia zwiększa się wraz z czasem żerowania kleszcza (zwykle 24-48 h). Dlatego jeśli zauważymy na ciele tego krwiopijnego pasożyta, należy jak najszybciej go usunąć.
W tym celu można wykorzystać specjalny przyrząd (tzw. kleszczołapkę) lub pęsetę, która ułatwi chwycenie osobnika przy samej skórze. Ważne, by kleszcz został usunięty w całości, natomiast miejsce ukłucia należy zdezynfekować.
Przed usunięciem kleszcza nie wolno smarować go tłuszczem lub wyciskać, gdyż zwiększa to ryzyko przeniesienia chorobotwórczych czynników z pasożyta do organizmu człowieka.
Po usunięciu kleszcza można przekazać go do laboratorium w celu wykrycia w nim materiału genetycznego bakterii Borrelia (metoda PCR), jednak nie jest to standardowa procedura służąca do rozpoznania boreliozy.
Rozpoznanie boreliozy powinno opierać się na wywiadzie z pacjentem (historia ukłucia przez kleszcze) oraz objawach klinicznych.
U pacjenta należy wykonać dwuetapową diagnostykę opartą na badaniach serologicznych:
Dodatkowo można zlecić badanie płynu mózgowo-rdzeniowego lub płynu stawowego metodą PCR.
W leczeniu boreliozy stosowana jest antybiotykoterapia. Kuracja trwa zwykle od 10 do 21 dni, a w niektórych przypadkach nawet dłużej (do 30 dni).
Pacjentom może być podana między innymi:
U części pacjentów stosowane jest także leczenie objawowe, polegające na podawaniu leków przeciwgorączkowych lub przeciwzapalnych.
Przechorowanie boreliozy nie powoduje trwałej odporności. Możliwa jest ponowne zakażenie krętkami Borrelia.
Niestety dane dotyczące bezpieczeństwa płodów i kobiet ciężarnych w aspekcie zachorowania na boreliozę są sprzeczne.
Dotychczas nie wykazano jednoznacznie, by zakażenie krętkami Borrelia u ciężarnej kobiety wpływało na poważniejszy przebieg choroby lub wywarło negatywne skutki na rozwój płodu. Nie potwierdzono też występowania zespołu boreliozy wrodzonej ani niepokojących następstw po zajściu w ciążę przez kobietę chorującą wcześniej na boreliozę, ale wiadomo, że dane te wymagają dalszych analiz.
Wiadomo, że istnieje potencjalna możliwość transmisji krętków Borrelia drogą wertykalną, dlatego należy rozważyć występowanie konsekwencji w postaci:
Warto pamiętać, że w przypadku konieczności wprowadzenia antybiotykoterapii u chorujących ciężarnych kobiet, lekiem z wyboru jest amoksycylina i penicylina, natomiast nie zaleca się stosowania doksycykliny.
Niestety dotychczas nie powstał preparat chroniący przed boreliozą, zatem nie ma możliwości by zaszczepić się przed tą niebezpieczną chorobą.
Choć często słyszymy o "szczepionce na kleszcze", należy pamiętać, że określenie to dotyczy preparatu chroniącego jedynie przed ciężkim zachorowaniem na kleszczowe zapalenie mózgu (KZM). Podanie takiej szczepionki nie zapewnia ochrony na pozostałe choroby odkleszczowe.
Działanie profilaktyczne w przypadku boreliozy obejmuje przede wszystkim odpowiednią ochronę przeciwkleszczową, która oparta jest na stosowaniu repelentów, wyborze odpowiedniego ubioru oraz dokładnym oglądaniu ciała po każdorazowym wyjściu do lasu lub na tereny trawiaste.
