Norowirusy stanowią najczęstszy czynnik etiologiczny niebakteryjnego nieżytu żołądkowo-jelitowego u ludzi. Są wysoce zakaźne i szeroko rozpowszechnione na świecie. Najbardziej charakterystycznym objawem zakażenia norowirusami jest biegunka.
Do wywołania infekcji wystarczy nawet 10-100 cząsteczek wirusa, co sprawia, że mogą powodować masowe zachorowania w żłobkach, przedszkolach, szkołach lub innych miejscach zbiorowego występowania ludzi.
Norowirusy należą do jednych z najmniejszych wirusów RNA (wielkość od 27 do 40 nm). Są bezotoczkowe i nie posiadają wypustek, natomiast ich symetria jest kubiczna.
Norowirusy zostały po raz pierwszy zidentyfikowane w 1968 roku u uczniów ze szkoły znajdującej się w amerykańskim mieście Norwalk (stan Ohio), dlatego w przeszłości były określane jako Norwalk–like viruses (NLV).
Aktualnie wiadomo, że norowirusy należą do rodzaju Norovirus, który z kolei jest zaliczany do rodziny Caliciviridae (tzw. kaliciwirusy).
W obrębie norowirusów wyróżniono 10 grup genetycznych (GI - GX) oraz 48 genotypów. Dla człowieka chorobotwórcze są grupy GI, GII i GIV.
Patogenny charakter norowirusów jest ściśle związany z ich wysoką opornością na działanie czynników zewnętrznych:
Do zakażenia norowirusami dochodzi:
Po wniknięciu do organizmu norowirusy replikują się w błonie śluzowej jelita cienkiego, w efekcie czego prowadzą do zaburzeń procesu wchłaniania. Konsekwencją jest wystąpienie biegunki lub wymiotów, co jest często mylone z infekcją rotawirusową.
Okres wylęgania trwa od 12 do 48 godzin, natomiast objawy są obserwowane przez 2-3 dni.
Chory może zarażać inne osoby jeszcze do 2 tygodni po ustąpieniu symptomów.
Do objawów zakażenia norowirusami zaliczamy:
Przechorowanie nie zapewnia trwałej odporności, dlatego możliwe są liczne ponowne zakażenia.
Każdego roku zapalenie żołądka i jelit wywołane przez patogeny z rodzaju Norovirus staje się coraz poważniejszym problemem zdrowia publicznego. Oszacowano, że w skali globalnej zakażenie norowirusami może dotyczyć blisko 700 milionów ludzi, z czego nawet 200 tysięcy pacjentów umiera.
Infekcje mogą występować u pacjentów ze wszystkich grup wiekowych, jednak najczęściej są obserwowane u dzieci.
Na podstawie danych opracowanych przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH - PIB, w 2022 roku wirusowe zakażenia jelitowe wywołane przez norowirusy zgłoszono u 5893 pacjentów, natomiast w bieżącym roku infekcję odnotowano już u 6015 osób (okres od 1 stycznia do 15 listopada 2023 roku).
Warto podkreślić, że zakażenia obserwowane są w czasie całego roku, przy czym najwięcej przypadków notowanych jest w sezonie zimowym. Z tego powodu choroba wywołana przez norowirusy określana jest często jako zimowa biegunka u dzieci lub zimowa choroba wymiotna (ang. winter vomiting disease). Zapalenie żołądka i jelit spowodowane norowirusami popularnie nazywane jest też grypą żołądkową.
Do diagnostyki wykorzystywany jest kał pacjentów, który należy poddać badaniu mikrobiologicznemu. Możliwe jest też wykonanie analizy molekularnej obejmującej RT-PCR oraz przeprowadzenie metod serologicznych (test ELISA)
Infekcja wywołana norowirusami ma zwykle samoograniczający się, łagodny przebieg i nie wymaga specjalistycznego leczenia. Kluczowe jest jest odpowiednie nawodnienie organizmu, gdyż zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej może być dramatyczne w skutkach, zwłaszcza u najmłodszych pacjentów i osób starszych.
W razie potrzeby można podawać leki przeciwgorączkowe.
Dotychczas nie wynaleziono skutecznej szczepionki przeciwko norowirusom.
Wprawdzie w wielu ośrodkach badawczych trwają intensywne prace w tym kierunku, jednak ze względu na dużą zmienność genetyczną patogenów z rodzaju Norovirus nadal nie udało się opracować skutecznego preparatu.
Profilaktyka zakażeń jest ściśle związana z rygorystycznym przestrzeganiem zasad higieny w miejscach związanych z produkcją żywności.
Ważne jest dbanie o właściwe warunki sanitarne na plantacjach owoców czy też w miejscach obróbki produktów spożywczych. Konieczna jest kontrola bezpieczeństwa sprzedawanej żywności oraz stałe monitorowanie jej jakości mikrobiologicznej.
Warto wiedzieć, że do żywności najczęściej zanieczyszczonej norowirusami zaliczamy między innymi:
Działania profilaktyczne może podjąć też każdy z nas!
Kluczowa jest właściwa higiena osobista oraz częste mycie rąk, zwłaszcza po skorzystaniu z toalety lub przed przygotowaniem i jedzeniem posiłku. Pamiętajmy o dezynfekcji często używanych przestrzeni oraz blatów kuchennych. Unikajmy kontaktu z osobami, u których występuje biegunka lub wymioty, a jeśli zauważymy u siebie niepokojące objawy, postaramy
