Hemoroidy? Jakie są przyczyny i objawy hemoroidów? Jak można je rozpoznać i leczyć?

Odczuwasz dyskomfort i nieprzyjemne kłucie podczas siedzenia? Masz hemoroidy? Niestety, większość z nas w pewnym momencie swojego życia będzie cierpieć z powodu hemoroidów. Czy wiesz, że hemoroidy  zostały uznane za chorobę cywilizacyjną? Jakie są przyczyny i objawy hemoroidów? Co wpływa na ich rozwój? Jak skutecznie leczyć hemoroidy? Czy są na nie jakieś domowe sposoby?  Sprawdź co wiemy o chorobie hemoroidalnej!

Szukając informacji na temat tego wstydliwego dla większości osób tematu, natkniemy się wielokrotnie na informację, że hemoroidy ma każdy człowiek i jest to całkowicie normalne. To prawda. Jednak to właśnie dolegliwości związane z układem pokarmowym są dla nas najbardziej krępujące i bywają tematem tabu. O ile często rozmawiamy o cukrzycy czy nadciśnieniu, nie chcemy dzielić się z otoczeniem wzdęciami, zaparciami, biegunką czy właśnie hemoroidami.

Hemoroidy znane inaczej jako guzki krwawnicze czy żylaki odbytu to poduszkowate uwypuklenia tworzone przez tkankę łączną, mięśnie gładkie i sploty żylno-tętnicze wypełnione krwią. Ta fizjologiczna struktura jest z nami od urodzenia i zapewnia szczelność kanału odbytu, co daje pełną kontrolę nad oddawaniem gazów i stolca. Potocznie mówimy, że “mamy hemoroidy” wówczas, gdy nadmiernie się one powiększają i wypełniają krwią.

Choroba hemoroidalna występuje dosyć często, chociaż ciężko ustalić konkretne liczby, ponieważ wiele osób w obawie przed badaniem nie zgłasza się z tym problemem do lekarza lub przebieg ich choroby jest bezobjawowy. Szacuje się jednak, że jest ona trzecią najczęstszą diagnozą dotyczącą przewodu pokarmowego w Stanach Zjednoczonych. Częstość występowania choroby hemoroidalnej jest najwyższa u osób w wieku od 45 do 65 lat, jednak w dzisiejszych czasach coraz częściej przykrych objawów doświadczają osoby bardzo młode.

O hemoroidach jako o chorobie mówimy wówczas, gdy przewlekle występuje zastój krwi w guzkach. Zwiększone ciśnienie w naczyniach rozpycha ich ścianę i dochodzi do ich powiększenia, a także pękania ścian naczyń krwionośnych i krwawienia. Do wzrostu ciśnienia w splotach żylnych może przyczynić się wiele czynników.

Do przyczyn powiększonych żylaków odbytu możemy zaliczyć:

• częste zaparcia,
• przewlekłą biegunkę,
• siedzący tryb życia,
• ciążę,
• otyłość,
• dysfunkcję dna miednicy,
• dietę ubogą w błonnik (co może przyczyniać się do ryzyka zaparć).

Czasami przyczyna leży w genetyce i osłabieniu ścian naczyń krwionośnych, dlatego zdarza się, że podczas wywiadu lekarz zapyta pacjenta o występowanie choroby hemoroidalnej w rodzinie.

Niektóre choroby takie jak marskość wątroby, przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP), powiększona prostata, zwężona cewka moczowa czy guz jajnika mogą również korelować z występowaniem problemów z hemoroidami.

Objawy choroby hemoroidalnej są zazwyczaj dokuczliwe i uciążliwe oraz przeszkadzają w normalnym funkcjonowaniu w życiu codziennym. Najczęściej występuje:

• ból,
• świąd, podrażnienie,
• krwawienie (zazwyczaj jasnoczerwone, pojawiające się w trakcie i po defekacji),
• śluzowa wydzielina w okolicy odbytu,
• wypadanie guzków na zewnątrz,
• zaburzenia wypróżniania (pacjent może ze względu na ból, dyskomfort czy strach przed wypróżnieniem wstrzymywać stolec, co potęguje problem z zaparciami i zaostrza problem),
• brudzenie bielizny,
• nietrzymanie gazów,
• uczucie niecałkowitego wypróżnienia.

Krwawienie występuje zazwyczaj podczas i zaraz po wypróżnieniu w postaci plam świeżej krwi na papierze toaletowym lub bezpośrednio w muszli klozetowej. Zgłasza je nawet 80% pacjentów, którzy cierpią z powodu problemów z guzkami krwawniczymi. Jednak krwawienia z odbytu nie można utożsamiać tylko z chorobą hemoroidalną i należy wykluczyć inne przyczyny takie jak rak jelita grubego, polipy czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego. W tym celu najczęściej wykonuje się kolonoskopię. Krwawienie z odbytu może prowadzić do niedokrwistości.

Choroba hemoroidalna może być bardzo bolesna lub bezobjawowa. Ból występuje najczęściej w przypadku pojawienia się zakrzepu w żylaku odbytu, może być bardzo nasilony i prowadzić wręcz do problemów z siedzeniem. Zakrzep w guzku zewnętrznym może wywoływać silne dolegliwości bólowe nawet przez kilka dni.

Hemoroidy możemy podzielić na zewnętrzne i wewnętrzne w zależności od tego, gdzie tak naprawdę znajdują się względem linii grzebieniastej, czyli brzegu odbytu. Hemoroidy leżące głębiej i powyżej tej linii nazywamy wewnętrznymi (występują zazwyczaj trzy), a te usytuowane poniżej - zewnętrznymi.

W przypadku choroby hemoroidalnej możemy wyróżnić z kolei stopnie zaawansowania jej przebiegu:

• stopień I - powiększone guzki nie wypadają na zewnątrz, wybrzuszają się jedynie do kanału odbytu,
• stopień II – guzki wypadają z kanału odbytu podczas defekacji, ale potem samoistnie powracają do wcześniejszej pozycji,
• stopień III – hemoroidy wypadają z kanału odbytu podczas parcia, nie wracają samoistnie do poprzedniej pozycji, ale można je odprowadzić ręcznie palcem,
• stopień IV – hemoroidy znajdują się stale poza kanałem odbytu, nie chowają się i nie można odprowadzić ich ręcznie do wewnątrz. Często występuje ból, krwawienie i zakrzepica guzków.

Specjalistą w dziedzinie chorób końcowego odcinka układu pokarmowego jest proktolog. Wizyta u lekarza rozpoczyna się zazwyczaj od wywiadu lekarskiego, czyli zebrania informacji na temat objawów występujących u pacjenta, dotychczasowego leczenia, jeśli było już wdrażane, a także ewentualnych chorób w rodzinie.

Podstawowym badaniem wykonywanym na takiej wizycie jest badanie per rectum, czyli badanie palcem przez odbyt. Hemoroidy zewnętrze widoczne są w pobliżu odbytu, natomiast wewnętrzne lekarz wyczuwa palcem podczas badania proktologicznego. Diagnostyka hemoroidów może być także przeprowadzona za pomocą odpowiednich urządzeń.

Anoskopia

Anoskopia to podstawowe badanie, które pozwala na zbadanie hemoroidów wewnętrznych za pomocą urządzenia zwanego anoskopem. Zazwyczaj badanie jest bezbolesne dla pacjenta, a pozwala na ocenę stopnia zaawansowania choroby hemoroidalnej, stanu zapalnego i przekrwienia guzków.

Rektoskopia

Rektoskopia należy do badań bardziej specjalistycznych, do których pacjent musi się już odpowiednio przygotować. Może być wykonywana, gdy pacjent zgłasza krwawienie z dolnego odcinka przewodu pokarmowego w celu wykluczenia innych chorób jelita grubego. Podczas badania pacjent może czuć dyskomfort lub ból.

Kolonoskopia

Jednym z bardziej znanych badań i często budzących strach wśród pacjentów jest kolonoskopia. Pozwala ona na zbadanie całego dolnego odcinka przewodu pokarmowego i upewnienia się, że na przykład krwawienie spowodowane jest jedynie chorobą hemoroidalną. Jest to obecnie najskuteczniejsze badanie, które pozwala wykryć raka jelita grubego w bardzo wczesnym stadium. Kolonoskopia wymaga odpowiedniego przygotowania pacjenta, czyli oczyszczenia jelit w celu prawidłowego przeprowadzenia badania.

Kolonoskopię zaleca się pacjentom po 50. roku życia, którzy zgłaszają krwawienie z odbytu. Ponadto w Polsce od 2000 roku w ramach profilaktyki raka jelita grubego można wykonać bezpłatną kolonoskopię. Program dotyczy osób między 55 a 64 rokiem życia. W przypadku młodszych pacjentów kolonoskopię również należy wykonywać profilaktycznie w przypadku obciążenia rodzinnego, na przykład chorób nowotworowych w rodzinie.

Stosuje się dwa podejścia do leczenia choroby hemoroidalnej, biorąc pod uwagę stopień jej zaawansowania. Często rozpoczyna się od leczenia zachowawczego, czyli nieinwazyjnego. Jeśli ten rodzaj terapii jest nieskuteczny, wówczas można wprowadzić leczenie chirurgiczne. W przypadku występowania III lub IV stopnia zaawansowania choroby zazwyczaj wykonuje się leczenie operacyjne. Decyzję o wyborze leczenia powinien podjąć indywidualnie lekarz, po ocenie stanu pacjenta.

Leczenie zachowawcze

Leczenie zachowawcze opiera się na farmakoterapii, czyli zastosowaniu odpowiednich leków miejscowych, a także doustnych oraz edukacji pacjenta w kwestii modyfikacji stylu życia. Co należy zatem robić, aby uniknąć problemów z hemoroidami lub zmniejszyć nasilenie objawów?

Unikaj zaparć!

Dbanie o regularne wypróżnianie, miękki stolec oraz unikanie nadmiernego parcia i niepowstrzymywanie defekacji to podstawowe zasady, które należy wdrożyć w przypadku problemów z hemoroidami. Przede wszystkim należy postawić na dietę bogatą w błonnik. Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) zaleca przyjmowanie błonnika w ilości około 25 gram dziennie. Jeśli nasza dieta uboga jest w błonnik warto udać się do apteki po preparat wspomagający pracę jelit, na przykład len mielony, babkę płesznik czy babkę jajowatą. Pamiętajmy, że zwiększając ilość błonnika w diecie powinniśmy również dbać o odpowiednie nawodnienie. Bez tego możemy uzyskać efekt odwrotny – zaleganie mas kałowych w odbytnicy.

W razie konieczności lekarz może zalecić przyjmowanie leków ułatwiających wypróżnianie. Większość z nich dostępna jest w aptece bez recepty. Do takich środków należą na przykład makrogole czy laktuloza.

Ruszaj się!

Siedzący tryb życia sprzyja problemom z hemoroidami. Podczas siedzenia dochodzi do zastoju krwi w naczyniach i obrzęku, co prowadzi do choroby hemoroidalnej. Ciągły nacisk powoduje także zmniejszenie elastyczności naczyń żylaków odbytu, a od tego już tylko krok do powiększenia hemoroidów i powstawania zakrzepów okołoodbytowych.

Oczywiście w wielu przypadkach nie jesteśmy w stanie całkowicie wyeliminować siedzącego trybu życia, ponieważ pracujemy przykładowe 8 godzin przed komputerem. W takiej sytuacji musimy robić sobie w miarę możliwości 5-minutowe przerwy co godzinę i odchodzić od komputera na krótki spacer lub serię prostych ćwiczeń. Po pracy należy wybierać aktywność fizyczną. W przypadku choroby hemoroidalnej wystarczy 20-60 minut ruchu 3-5 razy dziennie. Należy jednak unikać ćwiczeń, prowadzących do wzmożonego ciśnienia w jamie brzusznej, na przykład dźwigania ciężarów. Lepiej wybrać spacer, pływanie czy jogę.

Pij wodę!

Regularne picie odpowiedniej ilości wody dziennie ułatwia przesuwanie mas kałowych i zmniejsza ryzyko zaparć. Dzięki temu utrzymujemy odpowiednią perystaltykę jelit. Przyjmuje się, że picie przynajmniej 30 ml wody na kilogram masy ciała dziennie to absolutne minimum, a gdy cierpimy już na przewlekłe zaparcia, 2 litry wody dziennie to podstawa. Pamiętajmy także, że alkohol sprzyja odwodnieniu.

Leki z apteki na hemoroidy

Leczenie zachowawcze obejmuje także farmakoterapię. Wiele leków dostępnych w aptece bez recepty pozwala na złagodzenie dolegliwości bólowych, świądu i poprawia jakość życia pacjentów, cierpiących z powodu hemoroidów.

Do takich leków należą przykładowo leki:

• do stosowania miejscowego o działaniu przeciwbólowym, przeciwzapalnym, zmniejszającym obrzęk i świąd:
  • maści,
  • kremy,
  • żele,
  • czopki,
• do stosowania wewnętrznego o działaniu wspomagającym krążenie, uszczelniającym i ochronnym na naczynia krwionośne oraz zmniejszającym przepuszczalność naczyń:
  • tabletki,
  • kapsułki,
  • herbatki.

Niektóre maści zawierają w swoim składzie także substancje przeciwbakteryjne, które zwalczają miejscowe zakażenia, a także składniki hamujące krwawienia i uszczelniające naczynia krwionośne. Większość z nich posiada aplikator, dzięki któremu produkt można nanosić nie tylko na okolice odbytu, ale także na hemoroidy wewnętrzne.

Preparaty do stosowania wewnętrznego zawierają w swoim składzie najczęściej diosminę, hesperydynę, escynę, trokserutynę, ekstrakt z ruszczyka kolczastego czy kasztanowca oraz witaminę C.

Zanim lekarz podejmie decyzję o chirurgicznym leczeniu hemoroidów, może zastosować również inne, mniej inwazyjne metody takie jak gumkowanie metodą Barrona, skleroterapię czy laseroterapię. Ostatnim krokiem jest leczenie operacyjne, czyli chirurgiczne wycięcie zmienionych chorobowo hemoroidów.

• Program Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego, http://pbp.org.pl/ [dostęp: 08.01.2023].
• De Marco S., Tiso D., Lifestyle and Risk Factors in Hemorrhoidal Disease, Front Surg., 2021.
• Michalak J., Wolski A., Choroba hemoroidalna, Medycyna Rodzinna, 2001.
• Mott T., Latimer K., Edwards C., Hemorrhoids: Diagnosis and Treatment Options, Am Fam Physician, 2018.
• Janczak D., Hemoroidy, Chirurgia po Dyplomie, 2018.