Świąd to nieprzyjemne odczucie, które wyzwala potrzebę drapania się. Świąd sromu może może być bardzo uciążliwym problemem, niestety często bagatelizowanym. Niezwykle istotne jest, by odróżnić świąd od bólu, które mogą być przewodzone przez te same szlaki nerwowe.
Infekcje w szczególności grzybicze, waginoza bakteryjna czy mięczak zakaźny - wiązać się mogą z odczuwaniem świądu w okolicy sromu. W szczególności grzybica wiąże się z uczuciem nasilonego swędzenia okolic intymnych.
Swędzenie mogą wywoływać też wyprysk sromu i liszaj prosty przewlekły. Liszaj prosty przewlekły to zmiana w postaci blaszki, powstająca w odpowiedzi na przewlekłe drażnienie lub drapanie. Blaszki są ostro odgraniczone, barwy fioletowej lub czerwonej, z wyraźnym poletkowaniem.
Kontaktowe zapalenie skóry (wyprysk kontaktowy, KZS) to skórna reakcja alergiczna w odpowiedzi na czynnik drażniący. KZS może mieć charakter alergiczny lub niealergiczny. Skórę sromu mogą drażnić:
Do czynników drażniących mogą wliczać się także silne detergenty, takie jak mydła, środki do depilacji, źle dobrana bielizna (w szczególności wykonana z lycry). Wyprysk kontaktowy może być wywołany także przez środki plemnikobójcze, prezerwatywy, żele i kremy.
Alergiczne kontaktowe zapalenie skóry w obrębie sromu najczęściej wywołane jest przez:
Zdecydowanie najczęstszym źródłem reakcji alergicznych są kosmetyki. W pierwszej kolejności należy podejrzewać nowo wprowadzone kosmetyki - dezodoranty, środki konserwujące, perfumy. Alergia może jednak rozwijać się w czasie, więc nie tylko nowe produkty mogą być winowajcą objawów.
Kolejnym schorzeniem, przy którym świąd jest jednym z dominujących objawów, jest liszaj twardzinowy. Jest to przewlekła choroba skóry, dotycząca w szczególności narządów płciowych. Jest to schorzenie, które występuje dziesięciokrotnie częściej u kobiet, niż u mężczyzn. W szczególności dotyka pacjentki w okresie okołomenopauzalnym.
Świąd okolic narządów płciowych jest zazwyczaj pierwszym objawem, ma on takie nasilenie, że jest w stanie wybudzić pacjenta ze snu. W obrazie klinicznym liszaja twardzinowego charakterystyczne jest występowanie połyskliwych grudek ze skłonnością do zlewania się. Z czasem mogą one tworzyć tzw. ogniska twardzinowo-zanikowe.
Liszaj płaski jest chorobą zapalną z autoagresji o nie do końca poznanej etiologii. Szczególnie wysoką zachorowalność obserwuje się między 30. a 60. rokiem życia. Oprócz świądu pacjenci zgłaszają pieczenie oraz dolegliwości bólowe okolic intymnych. Badanie ginekologiczne pacjentek z tym schorzeniem może być bardzo bolesne, czasem niemożliwe do wykonania. Często z liszajem płaskim współistnieją infekcje grzybicze lub bakteryjne.
Świąd sromu może być jednym z objawów menopauzalnego zespołu moczowo-płciowego (GSM). Jest to zespół objawów występujących w okresie menopauzy - dotyczą one zarówno układu płciowego, jak i moczowego. W GSM występują także zaburzenia funkcji seksualnych. Objawy wynikają przed wszystkim z obniżenia poziomu estrogenów.
Najczęstszym objawem menopauzalnego zespołu moczowo-płciowego jest uczucie suchości pochwy. Do obrazu klinicznego dołączyć mogą:
Świąd w GSM zazwyczaj ma nieduże nasilenie i dotyczy przedsionka pochwy lub samej pochwy.
Aby pozbyć się swędzenia okolic intymnych odradza się domowe sposoby takie jak stosowanie kremów z benzokainą, ponieważ mogą one wywołać kontaktowe zapalenie skóry aż u 10% kobiet.
Leczenie infekcji intymnych u kobiet należy skonsultować z lekarzem. Samodiagnozowanie się jest niewskazane, gdyż zwykle jest niestety nietrafne. Niepowikłane zakażenia grzybicze wymagają zwykle kilkudniowego leczenia preparatami miejscowymi.
Liszaj prosty przewlekły leczony może być za pomocą leków uspokajających i przeciwświądowych. Miejscowo stosuje się glikokortykosteroidy i emolienty.
Podstawowym leczeniem kontaktowego zapalenia skóry jest eliminacja czynnika wywołującego reakcję. Leczeniem farmakologicznym z wyboru są glikokortykosteroidy miejscowe, dobrane stosownie do wieku oraz stadium choroby. W postaci ostrej można zastosować okłady ściągające - z wody, z 0,9% roztworem NaCl, kwasem bornym lub octowininem glinu. Stosuje się je przy występowaniu pęcherzyków i wysięku, gdyż wysuszają one skórę i łagodzą świąd. Dużą rolę w terapii przewlekłego KZS odgrywają także emolienty.
Leczenie liszaja twardzinowego w większości przypadków jest miejscowe. Stosuje się glikokortykosteroidy oraz inhibitory kacyneuryny (takrolimus, pimekrolimus). W leczeniu ogólnoustrojowym wykorzystywana jest witamina E oraz doustne glikokortykosteroidy.
Leczenie liszaja płaskiego jest nie lada wyzwaniem. Leczeniem pierwszego rzutu są glikokortykosteroidy miejscowe, stosowane dwa razy na dobę. Alternatywnie stosuje się leki z grupy inhibitorów kalcyneuryny. W przypadku nieskuteczności terapii włącza się doustne glikokortykosteroidy, np. prednisolon. Niestety, ze względu na charakter choroby, nierzadko po zakończeniu terapii doustnej obserwowane są nawroty liszaja płaskiego.
Leczenie menopauzalnego zespołu moczowo-płciowego ma na celu załagodzenie objawów i podniesienie jakości życia pacjentek. Pierwszą linię terapii stanowią środki nawilżające pochwę i lubrykanty. Kluczowym składnikiem środków nawilżających będzie kwas hialuronowy. Przy stosowaniu lubrykantów należy pamiętać, że produkty na bazie oleju mogą uszkadzać prezerwatywy, dlatego konieczne może być zastosowanie innego rodzaju antykoncepcji. Produkty nawilżające i lubrykanty mogą zwiększyć komfort, zwłaszcza w trakcie stosunku, ale nie odwracają postępującej atrofii nabłonka. Dlatego pacjentki z bardziej nasilonymi objawami wymagać będą np. terapii estrogenowej. Estrogeny stosowane miejscowo stanowią stosunkowo bezpieczną terapię, zwalczającą objawy takie jak:
W zastosowaniu jest także leczenie systemowe, polegające na wprowadzeniu hormonoterapii zastępczej (HTZ). Leczenie to wiąże się jednak z podwyższeniem ryzyka wystąpienia nowotworu piersi. Ponadto HTZ są niewskazane u pacjentek, które zgłaszają objawy jedynie ze strony układu moczowo-płciowego.
