Czasami zdarza się, że po przyjęciu odpowiedniej dawki antybiotyku zostanie nam w domowej apteczce jeszcze kilka tabletek. Niektórzy przy kolejnej chorobie, przeziębieniu lub grypie, bez wcześniejszej wizyty u lekarza sięgają po resztę wcześniejszego leku przeciwbakteryjnego. Czy powinniśmy tak robić? Czy takie działanie jest skuteczne? A wreszcie, co ma z tym wszystkim wspólnego oporność bakterii? Sprawdź!
Z antybiotykami mamy do czynienia od wielu tysięcy lat. Na początku naturalne antybiotyki, takie jak pleśń występująca na pieczywie, były używane całkiem nieświadomie na przykład do opatrywania zakażonych ran. Dopiero w 1928 roku przypadkowe odkrycie penicyliny przez Aleksandra Fleminga oficjalnie rozpoczęło erę antybiotyków. Obecnie na aptecznych półkach możemy spotkać różne grupy antybiotyków, jednak ich skuteczność ciągle maleje przez tak zwaną oporność bakterii.
Czym jest i jak działa antybiotyk?
Antybiotyki to grupa leków przeciwbakteryjnych, a mechanizm ich działania zależy od konkretnej klasy leku:
- działanie bakteriostatyczne - hamujące wzrost i namnażanie bakterii, umożliwiając układowi odpornościowemu eliminację patogenów;
- działanie bakteriobójcze - zabijające bakterie.
Antybiotyki nie mają jednak wpływu na wirusy, dlatego są nieskuteczne w leczeniu chorób wirusowych, takich jak grypa, RSV, COVID czy przeziębienie.
Działanie antybiotyków jest ukierunkowane na różne struktury bakteryjne, takie jak ściana komórkowa, błona komórkowa, rybosomy (miejsce syntezy białek) czy enzymy biorące udział w replikacji DNA. Kluczowe jest jednak, aby antybiotyki były stosowane zgodnie z zaleceniami lekarza, ponieważ nadużywanie lub niewłaściwe stosowanie może prowadzić do antybiotykooporności, czyli stanu, w którym bakterie stają się oporne na działanie leków.
Czym jest oporność bakterii? O
antybiotykooporności słów kilka
Oporność bakterii oznacza, że jest ona zdolna do przetrwania lub wzrostu mimo zastosowanego leku przeciwbakteryjnego, który w normalnych warunkach hamuje lub zabija dany drobnoustrój. Ogranicza to w znacznym stopniu możliwości leczenia i zwiększa koszty opieki zdrowotnej.
Oporność bakterii możemy podzielić na:
- naturalną, która wynika z wrodzonych cech danej bakterii,
- nabytą, czyli taką, która uwarunkowana jest zmianami nabytymi w ciągu życia.
To właśnie oporność nabytą zyskują bakterie na przykład w zetknięciu z antybiotykiem.
Oporność nie dotyczy tylko bakterii, ale także innych drobnoustrojów takich jak wirusy, grzyby czy pasożyty. Mówimy wówczas o tak zwanej oporności na środki przeciwdrobnoustrojowe.
Naukowcy oszacowali, że w 2019 roku z powodu antybiotykooporności zmarło 1,27 miliona pacjentów. W tym samym roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) uznała oporność na substancje przeciwdrobnoustrojowe za jedno z 10 najpoważniejszych zagrożeń zdrowia na świecie. Już w 2022 roku Unia Europejska uznała oporność na środki przeciwdrobnoustrojowe za jedno z 3 najpoważniejszych zagrożeń zdrowia w Unii Europejskiej.
Jak bakterie walczą z antybiotykiem?
Okazuje się, że bakterie zmieniają się z biegiem czasu, zwłaszcza w zetknięciu z różnymi substancjami. Są w stanie “uczyć się” i wykształcać odpowiednie mechanizmy, które powodują, że stają się one niewrażliwe na dany lek. Co więcej, tą “wiedzę” są w stanie przekazywać sobie wzajemnie.
Do takich mechanizmów wykształcanych przez bakterie należą między innymi:
- wytwarzanie enzymów, które hydrolizują lub modyfikują antybiotyki, prowadząc do ich dezaktywacji,
- zmiana w miejscu działania antybiotyku,
- zmniejszenie lub zahamowanie transportu antybiotyku do wnętrza komórki bakteryjnej, poprzez zmniejszenie przepuszczalności osłon komórkowych,
- aktywne “wypompowywanie” antybiotyku z komórki.
Jak widać bakterie mogą w bardzo skuteczny sposób bronić się przed substancjami przeciwbakteryjnymi. Co więcej, jedna komórka bakteryjna może wykształcić nawet kilka mechanizmów obrony przed antybiotykami.
