Zakażenie Haemophilus influenzae (HiB). Czym jest Haemophilus influenzae i jak leczyć zakażenie tą bakterią?

Haemophilus influenzae. Co oznacza skrót Hib? Co to za bakteria? Jakie są objawy zakażenia Haemophilus influenzae? Czy istnieją skuteczne szczepionki? Czy zakażenie pałeczką Haemophilus influenzae jest śmiertelne? Jak je leczyć? Sprawdź!

Haemophilus influenzae to Gram-ujemna bakteria należąca do rodziny Pasteurellaceae oraz rodzaju Haemophilus, który w języku greckim oznacza “lubiący krew”.

Człowiek jest często skolonizowany przez Haemophilus influenza. Bakterie bytują w nosogardzieli i stanowią element mikrobioty górnych dróg oddechowych człowieka. Oszacowano, że od 1 do 5% dzieci w wieku do 5 lat jest nosicielem Haemophilus influenzae, jednak wskaźnik ten sięga nawet do 50% wśród maluchów uczęszczających do żłobka lub przedszkola. Nosicielstwo w populacji osób dorosłych wynosi około 75%.

Warto podkreślić, że niemowlęta do 1. miesiąca życia są zwykle odporne na zakażenia wywołane przez Haemophilus influenzae, ponieważ są chronione przez przeciwciała matczyne (zanikają do 4. miesiąca życia).

Rezerwuarem pałeczek Haemophilus influenzae jest człowiek.

Do zakażenia dochodzi przede wszystkim drogą kropelkową w czasie kontaktu z nosicielem lub osobą chorą. Możliwe jest też zakażenie poprzez wydzieliny osoby zakażonej, natomiast zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najczęściej skutkiem wniknięcia bakterii poprzez sploty naczyniowe (zakażenie krwiopochodne).

Okres inkubacji trwa zwykle od 2 do 4 dni.

Objawy zakażenia zależne są od szczepu Haemophilus influenzae. Choroba może występować w postaci zwykłej infekcji górnych dróg oddechowych, jak i ciężkiej postaci zapalenia płuc, zapalenia opon mózgowych czy posocznicy.

Bakterie Haemophilus influenzae mogą występować jako:

• szczepy bezotoczkowe

Do chwili obecnej wyróżniono 57 typów bezotoczkowych szczepów Haemophilus influenzae. Są one odpowiedzialne głównie za zakażenia nieinwazyjne w obrębie układu oddechowego. Bezotoczkowe szczepy wywołują zapalenie zatok, zapalenie uszu, zapalenie gardła oraz zapalenie oskrzeli.  

• szczepy otoczkowe

Należy tu 6 serotypów, które są oznaczane literami od a do f (w zależności od polisacharydu otoczki). Pałeczki tego typu posiadają otoczkę złożoną z polimeru polisacharydu w postaci fosforanu polirybozylorybitolu (PRP), który jest powiązany ze stopniem zjadliwości bakterii.

Wśród szczepów otoczkowych największe znaczenie kliniczne ma Haemophilus influenzae typu b, który w skrócie jest opisywany jako Hib. Ta chorobotwórcza pałeczka odpowiada aż za 95% zakażeń inwazyjnych wywołanych w obrębie tego gatunku bakterii wśród dzieci do 5. roku życia, które nie otrzymały szczepień ochronnych.

Zakażenie Hib określane jest jako choroba o podstępnym początku i gwałtownym przebiegu, co jest związane z wysokim ryzykiem zgonu.

Klinicznym skutkiem zakażenia Haemophilus influenzae typu b może być:

• zapalenie opon mózgowych,
• zapalenie nagłośni,
• zapalenie stawów i kości,
• zapalenie osierdzia,
• zapalenie szpiku kostnego,
• zapalenie płuc (z współistniejącą bakteriemią),
• posocznica.

Do objawów zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych przez Haemophilus influenzae należą:

• gorączka (może nie występować u noworodków),
• ból głowy,
• nudności i wymioty,
• zlewne poty,
• objawy oponowe Kerniga i Brudzińskiego,
• sztywności karku,
• światłowstręt,
• zaburzenia świadomości,
• u noworodków może występować krzyk o wysokim tonie, niepokój ruchowy, brak apetytu oraz drgawki.

Zakażenie Hib może zostawić poważne i długotrwałe powikłania w postaci:

• głuchoty,
• padaczki,
• zaburzenia chodzenia,
• zaburzenia sprawności intelektualnej,

Niestety w grupie pacjentów ze zdiagnozowanym zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych wywołanych przez Haemophilus influenzae typu b występuje wysokie ryzyko zgonu, które jest oszacowane na poziomie 5%.

W rozpoznaniu zakażenia pałeczkami Haemophilus influenzae pomocne jest wykonanie następujących badań:

• izolacja bakterii z materiału pobranego od pacjenta (np. płyn mózgowo-rdzeniowy lub krew),
• identyfikacja materiału genetycznego bakterii w materiale biologicznym od pacjenta (technika RT-PCR),
• test aglutynacji lateksowej (wykrywa antygen otoczkowy H. influenzae).

Leczenie zakażeń oparte jest na podaniu antybiotyków, takich jak:

• antybiotyki β-laktamowe, np. ampicylina, amoksycylina, czy piperacylina,
• cefalosporyny III- (cefotaksym) lub IV generacji (cefepim),
• w antybiotykoterapii stosowane jest często leczenie skojarzone z kwasem klawulanowym.

Lekarz może zalecić także podawanie leków przeciwgorączkowych lub przeciwbólowych.

Ciężki przebieg zakażenia pałeczką Haemophilus influenzae wymaga hospitalizacji pacjenta.

Rozpoznanie zakażenia Haemophilus influenzae podlega obowiązkowi zgłoszenia do Inspekcji Sanitarnej.

Na podstawie raportu dotyczącego zachorowań na wybrane choroby zakaźne w Polsce wiadomo, że inwazyjną chorobę wywołaną przez Haemophilus influenzae odnotowano w 2022 roku łącznie u 150 pacjentów (w tym zapalenie opon mózgowych i/lub mózgu potwierdzono w 14 przypadkach, posocznicę w 90 przypadkach, a zakażenie zakwalifikowane jako “choroba inna określona i nieokreślona” wystąpiło u 59 osób).

Najlepszym sposobem zapobiegania zakażeniom wywołanym przez Hib jest stosowanie szczepionek.

W Polsce szczepienie przeciwko Haemophilus influenzae typu b (Hib) jest obowiązkowe i bezpłatne (finansowane z budżetu Ministerstwa Zdrowia) w ramach Programu Szczepień Ochronnych.

Preparat może być podany jako pojedyncza szczepionka (szczepionka monowalentna) lub w formie skojarzonej wraz z antygenami przeciwko błonicy, tężcowi, krztuścowi, wirusowemu zapaleniu wątroby typu B oraz poliomyelitis (szczepionka poliwalentna).

Dostępne w Polsce szczepionki występują w postaci preparatu skoniugowanego, gdzie bakteryjny oczyszczony polisacharyd otoczki PRP (antygen) jest połączony z odpowiednim nośnikiem.

Skuteczność preparatu jest określona na około 95%.

Należy podkreślić, że szczepionka przeciwko Hib jest uważana za bezpieczną i nie jest w stanie wywołać choroby spowodowanej przez Haemophilus influenzae typu b.

Szczepienie przeciwko Hib obejmuje:

• cykl podstawowy, podczas którego dzieciom od 6. tygodnia do 6. miesiąca życia podawane są 3 dawki preparatu (w odstępach nie krótszych niż 6 – 8 tygodni),
• szczepienie uzupełniające w formie pojedynczej dawki przypominającej, która powinna być podana dziecku w wieku od 16 do 18. miesiąca życia.

Pamiętajmy, że stosowanie szczepionki jest najlepszą formą profilaktyki przeciwko Hib i pozwala uniknąć dramatycznych skutków zakażenia pałeczkami Haemophilus influenzae typu b.

• King, P. (2012). Haemophilus influenzae and the lung (Haemophilus and the lung). Clinical and translational medicine, 1(1), 1-9.
• Małecka, I., & Wysocki, J. (2004). Szczepienia przeciwko Haemophilus influenzae typ b (Hib) w praktyce pediatrycznej. Przewodnik Lekarza/Guide for GPs, 7(5), 98-101.
• Wołkowicz, T., Kadłubowski, M., Jagusztyn-Krynicka, E. K., & Hryniewicz, W. (2009). Mechanizmy oporności Haemophilus influenzae na antybiotyki beta-laktamowe. Post. Mikrobiol 48 (1), 55-66.
• Raport pt. “Zachorowania na wybrane choroby zakaźne w Polsce od 1 stycznia do 31 grudnia 2022 r. oraz w porównywalnym okresie 2021 r.”, (Zakładu Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH - PIB). Link: http://wwwold.pzh.gov.pl/oldpage/epimeld/2022/INF_22_12B.pdf  (data dostępu: 30.10.2023)
• https://www.gov.pl/web/wsse-poznan/haemophilus-influenzae (data dostępu: 30.10.2023)
• https://epibaza.pzh.gov.pl/story/choroba-inwazyjna-wywo%C5%82ana-przez-haemophilus-influenzae (data dostępu: 30.10.2023)
• https://szczepienia.pzh.gov.pl/szczepionki/hib/ (data dostępu: 30.10.2023)