Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest jedną z najczęściej występujących alergicznych chorób skóry. Jest to choroba zapalna, przewlekła i nawrotowa, zajmująca naskórek i skórę właściwą, której dominujący objaw to uporczywy i bardzo nasilony świąd oraz typowe umiejscowienie zmian wypryskowych.
Przyczyny choroby są złożone i nie zostały do tej pory jednoznacznie wyjaśnione. Uwzględnia się udział czynników środowiskowych, genetycznych i immunologicznych. W ostatnim czasie coraz większą rolę przypisuje się również zaburzeniom funkcji naskórka, które mogą mieć duży wpływ na rozwój AZS. U około 80% chorych stwierdza się wysoki poziom IgE w osoczu, uczulenie na alergeny zarówno wziewne jak i pokarmowe oraz współistnienie astmy i alergicznego nieżytu nosa. W zaostrzeniu zmian o charakterze AZS uznaje się rolę endotoksyn wydzielanych przez czynniki infekcyjne, które pełnią rolę superantygenów, będących przyczyną zaostrzeń choroby, takich jak nasilenie świądu skóry oraz podtrzymywanie przewlekłej fazy zapalenia.
Do czynników nasilających AZS należą m.in.:
Podstawowym objawem AZS jest świąd skóry, który zazwyczaj nasila się w godzinach wieczornych i nocnych. Zmiany skórne są przyczyną wielu problemów pacjentów z AZS, między innymi ze względu na zaburzenia snu spowodowane świądem, niepokój, zaburzenia zachowania, stany lękowe, a nawet stany depresyjne. Zarówno wygląd jak i lokalizacja zmian skórnych zależą od wieku oraz aktywności choroby, dlatego też wyodrębniono trzy postaci choroby:
W najcięższej postaci AZS zmiany mogą zajmować nawet całą powierzchnię ciała. Nie wszyscy chorzy przechodzą wszystkie trzy fazy. Ich cechą wspólną jest uporczywy świąd skóry.
W celu zdiagnozowania AZS niezbędna jest ocena stanu skóry oraz przeprowadzenie wywiadu rodzinnego. Podstawą rozpoznania AZS są kryteria diagnostyczne Hanifina i Rajki. Aby rozpoznać AZS, muszą być spełnione, co najmniej 3 z 4 kryteriów głównych (większych) oraz co najmniej 3 kryteria mniejsze.
Kryteria diagnostyczne atopowego zapalenia skóry wg Hannifina i Rajki:
Kryteria większe (co najmniej 3 z 4 poniższych):
– świąd skóry
– przewlekły i nawrotowy przebieg choroby
– typowe umiejscowienie zmian skórnych
– atopia u pacjenta lub w wywiadzie rodzinnym
Kryteria mniejsze:
– suchość skóry (xerosis)
– rybia łuska lub rogowacenie przymieszkowe
– dodatnie wyniki punktowych testów skórnych
– zwiększone stężenie IgE (atopia)
– wczesny wiek wystąpienia zmian
– nawracające zakażenia skóry
– nieswoisty wyprysk rąk i/lub stóp
– wyprysk sutków
– zapalenie czerwieni warg (cheilitis)
– nawrotowe zapalenie spojówek
– stożek rogówki (keratokonus)
– zaćma podtorebkowa
– zacienienie wokół oczu
– objaw Denniego i Morgana (fałd oczny)
– biały dermografizm
– przedni fałd szyjny
– świąd skóry po spoceniu
– nietolerancja pokarmów
– nietolerancja wełny
– zaostrzenie po stresie
– rumień twarzy
– łupież biały
– podkreślenie mieszków włosowych
Podczas diagnostyki AZS pomocne są również tzw. kryteria Williama. Dodatkowo u pacjenta z podejrzeniem atopowego zapalenia skóry przeprowadza się testy na obecność alergii pokarmowych i wziewnych oraz badania określające poziom swoistych IgE w surowicy. Poziom całkowitego IgE jednak nie u wszystkich chorych jest podwyższony - dotyczy ok. 80% pacjentów.
Ze względu na nawrotowy i przewlekły charakter choroby, głównym celem leczenia jest poprawa jakości życia chorego. U większości chorych znaczącą poprawę można uzyskać już w ciągu około 3 tygodni. Podstawą terapii AZS jest pielęgnacja skóry poprzez stosowanie emolientów, gdyż aktywnie uczestniczą one w procesie leczenia poprzez swoje właściwości immunomodulujące i przeciwzapalne. Dane z ostatnich lat wskazują również na korzystny ich wpływ na profilaktykę pierwotnej AZS. Kolejne etapy leczenia zależne są od nasilenia objawów – stosowane są leki o działaniu miejscowym lub ogólnoustrojowym.
Prawidłowo skomponowana dieta w AZS może zmniejszyć nasilenie objawów. U większości dzieci z AZS zauważa się alergie pokarmowe IgE. Do głównych alegrenów zalicza się: mleko krowie, jaja kurze, pszenicę oraz soję. Pomimo częstego występowania alergii nie należy wprowadzać diety eliminacyjnej samodzielnie. Powinna ona zostać wprowadzona pod kontrolą dietetyka i lekarza.
Dla osób z AZS zaleca się wprowadzenie diety przeciwzapalnej oraz odpowiednio zbilansowanej. Jest to model diety, który eliminuje żywność przetworzoną a skupia się na modelu diety śródziemnomorskiej. Do produktów, które powinny dominować w diecie zalicza się:
- świeże warzywa i owoce,
- oliwę z oliwek i oleje tłoczone na zimno,
- orzechy i nasiona,
- tłuste ryby morskie,
- nasiona roślin strączkowych,
- pełnoziarniste produkty zbożowe.
Szczególną uwagę należy zwrócić na kwasy tłuszczowe omega-3, które wykazują działanie przeciwzapalne. Ich bogatym źródłem są: ryby, orzechy, siemię lniane, olej lniany, nasiona chia. Również suplementacja witaminy D3 może okazać się pomocna wśród osób u których występują alergie pokarmowe oraz zakażenia bakteryjne skóry.
W profilaktyce oraz przebiegu atopowego zapalenia skóry bardzo ważna jest edukacja. Chorzy musza mieć świadomość jak istotna jest pielęgnacja skóry oraz jakie czynniki nasilają objawy choroby.
