Histamina. Czym jest histamina? W jaki sposób histamina wpływa na sen, stres i migrenę? Sprawdź co wiemy o histaminie!

Czym jest histamina? Jaki związek ma stężenie histaminy w organizmie z piciem alkoholu? W jaki sposób histamina wpływa na sen, stres i migrenę? Jakie są przyczyny i objawy zatrucia histaminą? Sprawdź najważniejsze informacje dotyczące wpływu histaminy na organizm człowieka!

 Histamina, a właściwie 2-[4-imidazolilo]-etyloamina, jest związkiem biologicznie aktywnym. Ze względu na pełnioną funkcję, zaliczamy ją do hormonów tkankowych (neurohormonów), które oddziałują na nasz organizm regulująco. Z kolei  w ujęciu chemicznym histamina należy do małocząsteczkowych związków azotowych z grupy heterocyklicznych amin biogennych, będących pochodną imidazolu.

Histamina jest wytwarzana w wyniku dekarboksylacji histydyny w komórkach takich jak:

• komórkach tucznych,
• bazofilach,
• makrofagach,
• limfocytach (subpopulacje CD4+ i CD8+)
• płytkach krwi.

Histamina jest magazynowana w formie nieaktywnej w komórkach tucznych, a następnie uwalniana w efekcie oddziaływania czynników będących mediatorami stanu zapalnego i  alergii.

W organizmie człowieka histamina jest detoksykowana i metabolizowana w wyniku procesu metylacji (aktywność metylotransferazy) lub poprzez rozkład enzymatyczny, w który zaangażowana jest diaminooksydaza (oksydaza diaminowa, DAO), charakterystyczna dla komórek biorących udział w alergicznej reakcji zapalnej. 

Histamina oddziałuje na organizm człowieka za pośrednictwem receptorów histaminowych, które zlokalizowane są w błonach komórkowych i należą do receptorów sprzężonych z białkiem G.

W budowie receptorów histaminowych wyróżniono siedem hydrofobowych α-helis, które tworzą domenę transbłonową. Na domenę zewnątrzkomórkową składają się N-koniec i 3 pętle, natomiast do domeny cytoplazmatycznej należą trzy pozostałe pętle oraz C-koniec białka receptorowego.

Dotychczas odkryto 4 typy receptorów histaminowych (H1, H2, H3 oraz H4):

• Typ H1 - są zlokalizowane w naczyniach krwionośnych, mięśniach gładkich, sercu oraz ośrodkowym układzie nerwowym (OUN). Ich rola jest związana z neurotransmisją, przepuszczalnością naczyń, skurczem mięśni oraz sekrecją śluzu.
• Typ H2 - receptory znajdują się w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN), a także sercu, żołądku i macicy. Wpływają między innymi na opory przepływu w nosie, wydzielanie żołądkowe oraz sekrecję śluzu oskrzelowego.
• Typ H3 - potwierdzono ich usytuowanie w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN, przewodzie pokarmowym oraz w drogach oddechowych. Są odpowiedzialne za procesy związane z neurotransmisją oraz wpływają na syntezę histaminy w komórkach tucznych.
• Typ H4 - odkryto je w szpiku, śledzionie, grasicy, leukocytach oraz okrężnicy. W naszym organizmie są odpowiedzialne za mechanizmy związane z immunomodulacją.

Histamina pełni następujące funkcje:

• stanowi mediator stanu zapalnego (fazy wczesnej i późnej),
• bierze udział w zapaleniu eozynofilowym dróg oddechowych,
• jej zwiększone stężenie jest obserwowane u pacjentów ze zdiagnozowaną astmą,
• reguluje napięcie mięśni gładkich,
• wpływa na wydzielanie gruczołów,
• stanowi ważny czynnik podczas neurotransmisji oraz w przekazywaniu (transdukcji) sygnału wewnątrzkomórkowego w trombocytach,
• bierze udział w procesie hematopoezy,
• wpływa na rozwój płodu,
• pełni rolę w różnicowaniu i proliferacji komórek,
• wpływa na proces gojenia się ran,
• bierze udział w procesach immunomodulacyjnych,
• wpływa na syntezę cytokin oraz agregację płytek krwi,
• może wywierać toksyczny wpływ na organizm (tzw. nietolerancja histaminy).

Ciekawostką jest fakt, że źródłem histaminy w naszym organizmie może być nie tylko droga endogennej syntezy, ale także możemy dostarczać ją wraz z codziennie przyjmowanym pokarmem.

Udowodniono, że histamina jest egzogenną substancją czynną pochodzącą z żywności, w związku z tym ocena zawartości omawianej aminy biogennej stanowi ważny czynnik definiujący jakość spożywanych produktów.

Obecność histaminy w żywności może wynikać z:

• jej naturalnego występowania w określonych grupach produktów,
• powstawania w procesie fermentacji lub dojrzewania, np. serów;
• nieprawidłowego przechowywania, np. w zbyt wysokiej temperaturze.

Histamina może być obecna w mięśniach ryb należących do rodzin takich jak: makrelowate (Scombridae), śledziowate (Clupeidae), czy też sardelowate (Engraulidae). Znajduje się także w serach, czekoladzie, winie i produktach mięsnych, a jej nadmierne spożycie może wywierać efekt toksyczny.

Do objawów zatrucia histaminą egzogenną zaliczamy:

• nudności i wymioty,
• biegunkę,
• ból brzucha,
• ból głowy,
• wysypkę na twarzy, szyi oraz klatce piersiowej,
• metaliczny posmak w jamie ustnej,
• nadmierne pocenie się,
• przyspieszenie akcji serca,
• uczucie gorąca.

Nieprawidłowe reakcje organizmu mogą być związane z tzw. nietolerancją histaminy, w której cechą charakterystyczną jest brak udziału mechanizmów immunologicznych.

Należy zaznaczyć, że choć wiedza dotycząca patogenezy tego procesu jest wciąż niepełna, naukowcy wiążą nietolerancję histaminy z obniżoną aktywnością jelitową oksydazy diaminowej (DAO).

 Klinicznym objawem nietolerancji histaminy może być między innymi:

• alergia i reakcje pseudoalergiczne,
• zespół jelita drażliwego,
• egzema i atopowe zapalenie skóry,
• wysypka,
• łzawienie oczu,
• uczucie zmęczenia,
• pobudzenie, drażliwość i nerwica,
• zmniejszona odporność na stres,
• nadmierne pocenie,
• wzmożone wypadanie włosów.

Warto pamiętać, że do uwolnienia histaminy z komórek tucznych oraz wystąpienia objawów alergii lub nietolerancji histaminy może dojść pod wpływem wielu czynników zwanych kofaktorami. Należą do nich między innymi alkohol, niektóre leki (np. niesteroidowe leki przeciwzapalne, NLPZ), stres, zmiany hormonalne, a nawet wysiłek fizyczny.

Możliwe jest wykonanie testów diagnostycznych, które pomogą rozpoznać nietolerancję histaminy. Do badań tych należy:

• oznaczenie osoczowego stężenie histaminy,
• oznaczanie osoczowej aktywności DAO.

Jeśli u pacjenta istnieje podejrzenie występowania nietolerancji histaminy, dietetyk może zalecić stosowanie diety eliminacyjnej, która polega na unikaniu produktów bogatych w histaminę. Pomocne może okazać się także stosowanie preparatów zawierających egzogenny enzym DAO, jednak pamiętajmy, że w postępowaniu farmakologicznym należy przestrzegać zaleceń lekarza.

Przykłady produktów, które należy wykluczyć u pacjentów z nietolerancją histaminy:

• wino i piwo,
• owoce morza, tłuste ryby (np. makrela, łosoś, sardynki) oraz konserwy rybne (np. makrela w oleju, tuńczyk z puszki),
• niektóre sery (np. parmezan, gouda, cheddar, feta),
• niektóre produkty mięsne,
• fermentowane produkty sojowe (np. miso, sos sojowy),
• niektóre warzywa (np. pomidory, szparagi, szpinak, kapusta kiszona),
• niektóre owoce (np. truskawki, śliwki, kiwi, pomarańcze, dojrzałe banany, ananasy, maliny),
• orzechy i słodycze zawierające czekoladę.

Istnieje szereg czynników i substancji, które zwiększają sekrecję histaminy, wpływając tym samym negatywnie na nasze zdrowie. Przykładem jest alkohol, który nie tylko wpływa pobudzająco na receptory histaminowe i endogenną syntezę histaminy, ale także hamuje syntezę diaminooksydazy (DAO), czyli enzymu detoksykująco szkodliwą aminę biogenną.

Należy pamiętać, że histamina może być obecna w winie, piwie czy szampanie, co w połączeniu z obecnością alkoholu, czyni te produkty potencjalnie szkodliwymi dla funkcjonowania naszego organizmu.

Histamina ma działanie wazodylatacyjne, co jest powiązane ze zjawiskiem rozszerzania światła naczyń krwionośnych i spadkiem ciśnienia tętniczego. W związku z tym spożywanie produktów bogatych w histaminę bądź jej wzmożona produkcja w naszym organizmie będzie wpływać na nadmierną przepuszczalność naczyń krwionośnych, zwiększony przepływ krwi oraz dysfunkcje w obrębie skóry. W efekcie może dojść do wystąpienia rumienia i nasilenia objawów trądziku różowatego (Acne rosacea), co może być obserwowane nawet po wypiciu lampki wina czy zjedzeniu kilku plasterków sera.

Zbyt wysokie stężenie histaminy jest korelowane z problemami z zasypianiem, a nawet z bezsennością. Ma to związek z regulatorowym działaniem amin biogennych takich jak katecholaminy, serotonina oraz histamina na ośrodkowy układ nerwowy i kontrolę stanu czuwania. 

U osób cierpiących na migrenę zaobserwowano proces wynaczynienia białek poza łożysko naczyniowe w obrębie opony pajęczej, co z kolei prowadzi do powstawania zapalenia neurogennego. Podczas tego procesu z komórek tucznych opony pajęczej zostaje uwolniona histamina oraz dochodzi do zwiększonej agregacji krwinek płytkowych w żylnych naczyniach włośniczkowych. Skutkiem tego jest zwiększona sekrecja serotoniny, która jest skorelowana z napadami migrenowymi.

Histamina to ważny związek regulatorowy w naszym organizmie. Choć jest kojarzona głównie z reakcjami alergicznymi, wpływa także na szereg innych procesów takich jak neurotransmisja czy regulacja napięcia mięśni gładkich. Źródłem histaminy jest nie tylko jej endogenna synteza, ale także może być dostarczana wraz z codziennie spożywanymi produktami. W prawidłowo funkcjonującym ustroju powinna istnieć równowaga pomiędzy fizjologicznym stężeniem histaminy a jej degradacją. Jeśli stan ten zostanie zaburzony może dojść do reakcji toksycznych i wystąpienia objawów tzw. nietolerancji histaminy.

• Anaclet, C., & Fuller, P. M. (2017). Brainstem regulation of slow-wave-sleep. Current opinion in neurobiology, 44, 139-143.
• Bartuzi, M., & Ukleja-Sokołowska, N. (2021). Nietolerancja histaminy, a dieta współczesnego człowieka. Alergia Astma Immunologia-przegląd kliniczny, 26(4), 82-88.
• Górski, P. (2007). Histamina–mediator najdłużej znany, do dziś niepoznany. Alergia, 4, 33-35.
• Li, S., Zhong, T., Long, Q., Huang, C., Chen, L., Lu, D., et al. (2021). A gold nanoparticles-based molecularly imprinted electrochemical sensor for histamine specific-recognition and determination. Microchemical Journal, 171, 106844.
• Masłowska-Lipowicz, I. (2019). Receptor histaminowy H3–budowa, funkcje, aktywne ligandy. Technologia i Jakość Wyrobów, 64, 14-23.
• Panula, P. (2020). Histamine, histamine H3 receptor, and alcohol use disorder. British Journal of Pharmacology, 177(3), 634-641.
• Pawul, M., Michalski, M., & Osek, J. (2013). Histamina–występowanie, oznaczanie i zagrożenia zdrowia konsumentów. Medycyna Weterynaryjna, 69(08).
• Sánchez-Pérez, S., Comas-Basté, O., Veciana-Nogués, M. T., Latorre-Moratalla, M. L., & Vidal-Carou, M. C. (2021). Low-histamine diets: is the exclusion of foods justified by their histamine content?. Nutrients, 13(5), 1395.
• Śmietańska, N., Faruga-Lewicka, W., & Kardas, M. (2022). Czynniki wpływające na przebieg trądziku różowatego. Aesth. Cosmetol. Med, 11, 161-166.
• Tuck, C. J., Biesiekierski, J. R., Schmid-Grendelmeier, P., & Pohl, D. (2019). Food intolerances. Nutrients, 11(7), 1684.
• Wierońska, J., & Cieślik, P. (2020). Homeostatyczna regulacja snu-rola amin biogennych, neuropeptydów i GABA. Kosmos, 69(3), 423-426.
• Ukleja-Sokołowska N, Bartuzi Z. (2019). Patomechanizm alergii indukowanej przez kofaktory – co wiemy obecnie. Alergia, 2; 37-40
• Woroń, J. (2020). Receptor CGRP i jego rola w farmakoterapii migreny. Ból, 20(3).