Wielki powrót krztuśca? Czy grozi nam epidemia czarnego kaszlu? Jakie są przyczyny i objawy krzuścia? Kto należy do grupy ryzyka? Jak diagnozować i leczyć krztusiec? Czy czarny kaszel jest śmiertelny? Oto najważniejsze informacje!
Krztusiec, zwany też kokluszem, to zakaźna choroba bakteryjna układu oddechowego, której głównym objawem są napady suchego i duszącego kaszlu.
Jest on powszechnie określany jako czarny kaszel lub kaszel 100-dniowy, co podkreśla jak uporczywe i wyniszczające jest zakażenie pałeczką krztuśca.
Najpoważniejsze powikłania choroby dotyczą zwykle niemowląt i dzieci do 5 lat, dlatego już w pierwszych miesiącach życia podawana jest szczepionka przeciw krztuścowi.
Pamiętajmy, że zachorowania są także obserwowane w populacji dorosłych, jednak zwykle przebieg krztuśca w tej grupie pacjentów jest łagodniejszy niż u najmłodszych.
Dostępna szczepionka jest preparatem złożonym, chroniącym jednocześnie przed błonicą, tężcem oraz krztuścem (DTP). Szczepienie przeciw krztuścowi jest obowiązkowe i ujęte w Programie Szczepień Ochronnych. Podanie preparatu jest finansowane przez Ministerstwo Zdrowia.
Szczepienie nie zapewnia ochrony na całe życie, a jedynie na okres od 5 do kilkunastu lat, co oznacza, że konieczne są dawki przypominające.
Liczne zachorowania w naszym kraju oraz epidemia panująca w Czechach sprawiły, że powinniśmy na nowo przyjrzeć się chorobie jaką jest krztusiec i w sposób odpowiedzialny realizować profilaktykę poprzez szczepienia ochronne.
Powszechne stosowanie szczepień ochronnych sprawiło, że krztusiec stał się chorobą zapomnianą i występującą jedynie sporadycznie.
Niestety w ostatnich latach obserwowany jest powrót tzw. czarnego kaszlu, co jest bezpośrednio związane z następującymi czynnikami:
W pierwszych miesiącach bieżącego roku w mediach pojawiły się niepokojące informacje o licznych zachorowaniach na krztusiec w Czechach, a w chwili obecnej liczba zdiagnozowanych przypadków u naszych sąsiadów wynosi już ponad trzy tysiące chorych.
Choroba jest także obecna w Chorwacji, Wielkiej Brytanii, Belgii, Danii i Hiszpanii, a statystyki dotyczące naszego kraju stają się coraz bardziej niepokojące.
Czynnikiem etiologicznym krztuśca są Gram-ujemne bakterie z gatunku Bordetella pertussis. Są to tlenowe pałeczki, które nie mają zdolności wytwarzania spor.
Rezerwuarem patogenu są osoby chore, a do zakażenia dochodzi:
Okres wylęgania wynosi od 5 do 21 dni (średnio 7-10 dni), natomiast zakaźność jest niezwykle wysoka i wynosi nawet 80-90%.
Niestety zarażanie innych następuje jeszcze przed wystąpieniem charakterystycznego kaszlu i trwa aż do 3 tygodni po wystąpieniu objawów choroby.
Dobrą informacja jest fakt, że szybkie wdrożenie leczenia i przyjęcie antybiotyków w ciągu kilku dni hamuje przenoszenie pałeczek krztuśca na pozostałe osoby.
W Polsce każdy zdiagnozowany przypadek krztuśca podlega obowiązkowi zgłoszenia do Państwowej Inspekcji Sanitarnej.
Aktualne dane odnośnie zachorowań możemy znaleźć w cyklicznych raportach publikowanych przez Zakład Epidemiologii Chorób Zakaźnych i Nadzoru NIZP PZH - PIB.
Na podstawie dostępnych dokumentów wiadomo, że w naszym kraju w 2023 roku krztusiec odnotowano u 927 pacjentów, natomiast w bieżącym roku (2024) w okresie od 1 stycznia do 31 marca chorobę stwierdzono już u 665 osób.
Pałeczki krztuśca po wniknięciu do organizmu produkują toksynę, która powoduje martwicę komórek nabłonkowych w obrębie układu oddechowego. Efektem tego jest produkcja gęstego i lepkiego śluzu, nasilenie odruchu kaszlowego oraz pojawienie się duszności.
Choroba w klasycznej postaci przebiega w kilku etapach:
Przechorowanie nie zapewnia trwałej ochrony, co oznacza, że w ciągu życia można wielokrotnie przechodzić zakażenie pałeczkami krztuśca. Najlepszą formą ochrony jest stosowanie szczepień ochronnych. Są one szczególnie ważne w grupie niemowląt i najmłodszych dzieci, które narażone są na najbardziej poważne powikłania krztuśca, takie jak:
Powikłania związane z zachorowaniem na krztusiec u osób dorosłych mogą obejmować:
Rozpoznanie choroby następuje po badaniu podmiotowym (wywiad lekarski) i przedmiotowym pacjenta.
Lekarz może zlecić wykonanie badań laboratoryjnych, które obejmują:
W leczeniu krztuśca najważniejsze jest jak najszybsze wdrożenie antybiotykoterapii. Warto wiedzieć, że u niemowląt oraz w przypadku ciężkiego przebiegu choroby konieczne może być leczenie w warunkach szpitalnych.
W farmakoterapii stosowane są przede wszystkim antybiotyki makrolidowe:
W przypadku braku możliwości stosowania makrolidów, pacjentom podawany jest kotrimoksazol.
Przy zastosowaniu odpowiedniej antybiotykoterapii, krztusiec jest w pełni wyleczalny.
Pamiętajmy jednak, że najcięższe przypadki mogą zakończyć się zgonem, a ogólny wskaźnik śmiertelności z powodu zakażenia pałeczkami krztuśca został oszacowany na około 0,6%.
Według danych udostępnianych przez Światową Organizację Zdrowia (ang. World Health Organization, WHO, z powodu krztuśca najwięcej pacjentów umiera w rozwijających się krajach Afryki, Ameryki Południowej oraz Azji.
Obecnie najskuteczniejszą formą profilaktyki są szczepienia przeciw krztuścowi. Ze względu na brak trwałej odporności, konieczne jest przyjmowanie dawek przypominających. Takie podejście jest zalecane nie tylko w grupie dzieci i młodzieży, ale także w przypadku osób dorosłych, w tym kobiet w ciąży.
