Przewlekły ból brzuch. Do jakiego lekarza pójść z bólem brzucha? Jakie są jego przyczyny i objawy? Jak go leczyć? Sprawdź!

Przewlekły ból brzucha może być bardzo uciążliwy dla pacjenta i znacząco wpływać na codzienny dyskomfort. Jakie są przyczyny przewlekłego bólu brzucha? Przyczyn może być wiele, dlatego bardzo ważna jest odpowiednia diagnostyka i wprowadzenie odpowiedniego leczenia przewlekłego bólu brzucha. Jakie choroby mogą wskazywać bóle brzucha? Jakie są dodatkowe dolegliwości? 

Ból jest nieprzyjemnym doznaniem czuciowym i emocjonalnym, które może być związane z rzeczywistym lub potencjalnym uszkodzeniem tkanki. Ból możemy podzielić na:

• ostry ból brzucha,
• przewlekły ból brzucha.

Ból brzucha jest efektem pobudzenia receptorów bólowych, które zlokalizowane są w obrębie jamy brzusznej.

Ból brzucha można określić jako przewlekły, jeśli trwa przez co najmniej 3 miesiące na przestrzeni ostatnich 6 miesięcy. Przewlekły ból brzucha może być na tyle uciążliwy, że występuje stale, a jego natężenie się zmienia lub pojawia się okresowo na kilka dni lub tygodni po czym ustępuje na pewien czas.

Do przyczyn przewlekłego bólu brzucha możemy zaliczyć zarówno zaburzenia czynnościowe przewodu pokarmowego jak i konkretną chorobę.

Jeśli ból brzucha utrzymuje się przez dłuższy czas należy oczywiście skonsultować się ze specjalistą, czyli gastroenterologiem, który przeprowadzi wywiad lekarski z pacjentem i zaleci odpowiednie badania w razie konieczności.

Podczas wywiadu lekarskiego lekarz zada pytania o czas trwania bólu, pory jego występowania, lokalizację, rodzaj i natężenie bólu (zazwyczaj w oparciu o skalę od 1 do 10). Lekarz zada również pytania o przyjmowanie posiłków, wypróżnianie i inne objawy towarzyszące takie jak oddawanie gazów, mdłości, krew w stolcu, zaparcia czy biegunki. Następnie specjalista przeprowadzi badanie palpacyjne, a także osłuchiwanie i opukiwanie w obrębie jamy brzusznej.

Dopełnieniem powyższych czynności są dodatkowe badania, które mogą zostać zlecone pacjentowi takie jak:

• badania laboratoryjne,
• USG jamy brzusznej,
• tomografia komputerowa,
• rezonans magnetyczny,
• gastroskopia,
• kolonoskopia.

Przewlekły ból brzucha może świadczyć o wielu różnych problemach zachodzących w naszym organizmie. Często są to:

• problemy z trawieniem, niestrawność,
• zaparcia,
• biegunki,
• nietolerancja laktozy,
• nietolerancja glutenu.

Do przyczyn przewlekłego bólu brzucha możemy zaliczyć również poważniejsze stany:

• zespół jelita nadwrażliwego,
• SIBO (zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego),
• nieswoiste choroby zapalne jelit:
  • wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
  • choroba Leśniowskiego-Crohna,
  • zapalenia mikroskopowe.

Zespół jelita nadwrażliwego (IBS, zespół jelita drażliwego) należy do przewlekłych zaburzeń pracy przewodu pokarmowego. Towarzyszy mu zazwyczaj przewlekły ból brzucha oraz inne objawy. Według Kryteriów Rzymskich IV rozpoznanie w kierunku IBS występuje, gdy u pacjenta pojawia się nawracający ból brzucha przynajmniej raz w tygodniu w ciągu ostatnich 3 miesięcy. Musi on także spełniać co najmniej dwa z poniższych kryteriów:

• związany jest z wypróżnieniem,
• zmianą częstości wypróżnień,
• zmianą konsystencji stolca.

Oprócz przewlekłych bólów brzucha u pacjenta mogą występować także inne objawy. Z tego powodu można wyszczególnić różne postaci kliniczne IBS:

• z dominującym zaparciem (IBS-C),
• z dominującą biegunką (IBS-D),
• mieszana (IBS-M),
• niesklasyfikowana (IBS-U).

IBS może zatem powodować przewlekłe bóle brzucha, zaparcia, biegunki, a także:

• wzdęcia,
• zmianę konsystencji i kształtu stolca,
• zaburzenia rytmu wypróżnień,
• depresję,
• lęk,
• senność,
• zaburzenia miesiączkowania,
• parcie na mocz,
• bóle głowy.

SIBO (Small Intestinal Bacterial Overgrowth), czyli zespół rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego to stan zwiększonego występowania bakterii w jelitach. Związane jest to z występowaniem objawów takich jak:

• przewlekły ból w jamie brzusznej,
• wzdęcia,
• oddawanie gazów,
• odbijanie,
• zaburzenia wchłaniania.

Są to objawy mało charakterystyczne i z tego powodu diagnoza zespołu SIBO jest często stawiana dosyć późno. Do niedawna dysponowaliśmy jeszcze niewielką liczbą informacji na temat tego schorzenia. Na szczęście ciągle trwają badania nad mikrobiotą jelitową, a my uzyskujemy coraz więcej danych na temat dysbiozy, czyli zaburzeń równowagi w jelitach.

Nieswoiste choroby zapalne jelit, czyli IBD to przewlekłe choroby przewodu pokarmowego koncentrujące się przeważnie wokół jelit i zazwyczaj o poważniejszym przebiegu niż IBS czy SIBO. Mogą im towarzyszyć bardzo silne bóle brzucha, a także inne objawy, które na zmianę zaostrzają się i ustępują.

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG)

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego (WZJG) to stan zapalny błony śluzowej odbytnicy lub odbytnicy z okrężnicą, który prowadzi do owrzodzeń. U pacjentów występują:

• bóle brzucha, które często ustępują po wypróżnieniu,
• biegunka (czasami z krwią i śluzem),
• ból odbytu,
• nietrzymanie i parcie na stolec,
• spadek masy ciała,
• gorączka.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna to przewlekły stan zapalny, który może obejmować nie tylko jelita, ale cały układ pokarmowy (WZJG dotyczy jelita grubego). U pacjentów z tą chorobą występują:

• bóle brzucha,
• biegunki,
• spadek masy ciała,
• osłabienie,
• zmniejszenie apetytu.

Przed rozpoczęciem leczenia przewlekłego bólu brzucha należy oczywiście poddać się wnikliwym badaniom i określić jego przyczynę. Zupełnie inne podejście do leczenia występuje w przypadku zaparć spowodowanych stylem życia i dietą, a inne w nieswoistych zapalnych chorobach jelit.

Jeśli pacjentowi towarzyszą przewlekłe bóle brzucha spowodowane zaparciami leczenie polega na:

• zmianie diety i uzupełnieniu jej o błonnik,
• zachęceniu pacjenta do regularnej aktywności fizycznej,
• wypijaniu codziennie przynajmniej 2 litrów wody.

W celu złagodzenia zaparć i doraźnej pomocy lekarz może wprowadzić takie leki jak:

• osmotyczne środki przeczyszczające (leki pierwszego rzutu):
  • makrogole,
  • laktuloza,
• środki drażniące ściany jelit:
  • bisakodyl,
  • pikosiarczan sodu,
  • liść senesu,
  • korzeń rzewienia,
  • kora kruszyny,
  • sok z liści aloesu.
• środki o działaniu miejscowym:
  • czopki glicerolowe

Należy jednak pamiętać, że niektóre leki takie jak liść senesu czy kora kruszyny mogą rozleniwiać nasze jelita, dlatego nie powinny być stosowane przewlekle.

Zaparcia mogą jednak występować także w przebiegu IBS. Wówczas leczone są podobnie, a najczęściej zalecane są makrogole i laktuloza.

IBS może występować także pod postacią z dominującymi biegunkami. Wówczas podstawowym lekiem jest rifaksymina w dawce 1600 mg zatwierdzona przez Polskie Towarzystwo Gastroenterologii do leczenia jelita nadwrażliwego. Rifaksymina jest także z powodzeniem stosowana w leczeniu SIBO.

Jako leczenie objawowe w postaci IBS z dominującą biegunką stosowany jest loperamid. Jeśli u pacjenta występują wzdęcia i nadmierne oddawanie gazów wówczas zaleca się także simetikon.

W poważniejszych jednostkach chorobowych takich jak nieswoiste choroby zapalne jelit leczenie różni się w zależności od choroby. We wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego stosuje się najczęściej mesalazynę, sulfasalazynę i glikokortykosteroidy. Leczenie ma na celu zmniejszenie zmian zapalnych, wydłużenie czasu remisji i w ten sposób polepszenie jakości życia pacjenta. W chorobie Leśniowskiego-Crohna stosuje się przede wszystkim glikokortykosteroidy, leki biologiczne, immunosupresyjne i antybiotyki.

Medyczna marihuana jako alternatywna metoda leczenia jest coraz częściej stosowana przez lekarzy w różnych jednostkach chorobowych. Jej celem jest poprawa samopoczucia pacjenta cierpiącego na przewlekły ból, gdy standardowe leczenie nie przynosi efektów.

• T. M. Domżał, Ból przewlekły — problemy kliniczne i terapeutyczne, Via Medica, 2008

• Abdul Rani R., Raja Ali R.A., Lee Y.Y., Irritable bowel syndrome and inflammatory bowel disease overlap syndrome: pieces of the puzzle are falling into place, Intest Res., 2016.

• Gonciarz M., Szkudłapski D., Mularczyk A., Radwan P., Kłopocka M., Bartnik W., Rydzewska G., Wytyczne postępowania z chorymi na nieswoiste choroby zapalne jelit w praktyce lekarza rodzinnego, Lekarz POZ, 2017.

• Zawadzka P., Nieswoiste zapalenia jelit – wczoraj i dziś, Nowiny Lekarskie, 2006.

• Paul Rutter, Opieka farmaceutyczna, Elsevier, 2009.

• Achufusi T.G.O., Sharma A., Zamora E.A., Manocha D., Small Intestinal Bacterial Overgrowth: Comprehensive Review of Diagnosis, Prevention, and Treatment Methods, Cureus, 2020.

• Bogale K., Raup-Konsavage W.., Dalessio S, Vrana K., Coates M.D., Cannabis and Cannabis Derivatives for Abdominal Pain Management in Inflammatory Bowel Disease, Med Cannabis Cannabinoids, 2021.

• Poniewierka E., Diagnostyka przewlekłego bólu brzucha, Medycyna po Dyplomie, 2012.